اشراف – شاهرخ صالحي كرهرودي:  موضوع توجه به فرهنگ عمومی شاید به لحاظ شایع بودن و عمومی بودن، چندان امر دشواری به نظر نرسد اما مسئله اساسی این است که ابعاد و دامنه مفهومی که به عنوان «فرهنگ» می شناسیم، آنقدر عمیق و وسیع است که مشکل بتوان آن را در قالب تعریفی مشخص و محدود بگنجانیم. حتی با مراجعه به بحث‌های جامعه شناسان و صدها توصیف و تعریف از «فرهنگ» بطور کلی می‌توان دریافت که از ارزش‌ها و اعتقادات و باورها گرفته، تا منش، خصائل و هنجارها و ادبیات و هنر و معماری، آئین‌ها، افسانه و اسطوره همگی ذیل مجموعه فرهنگ می‌گنجد. برای همین هم، موضوع فرهنگ و به خصوص فرهنگ عمومی واژه‌ای پیچیده، غیرقابل تعیین و سیال است که حرکت در مسیر آن نیازمند دقت و ظرافت‌های خاصی است.

حال با این شرایط اگر بخواهیم فرهنگ عمومی را تعریف کنیم، باید بگوییم، فرهنگ غالب و گسترده‌ای است که در میان عموم جامعه رواج دارد و حوزه‌ای از عقاید،‌ ارزش‌ها، جلوه‌های احساسی و هنجارهاست که اجبار اجتماعی غیر رسمی از آن حمایت می‌کند.  رهبر معظم انقلاب البته نگاه عملی‌تری به موضوع فرهنگ عمومی ارائه می‌کند، و در سخنرانی که در ۱۹ تیرماه ۱۳۷۴ در جمع اعضای شوراهای فرهنگ عمومی استان‌ها ارائه کردند، فرهنگ عمومی را به دو بخش تقسیم کردند که یک بخش آن ظاهری و بارز است مانند شکل لباس و شکل معماری است که تأثیر خاصی بر روی ذهنیات و خلقیات و منش و تربیت افراد دارد و بخش دیگرش مربوط به امور نامحسوس مثل اخلاقیات فردی و اجتماعی مردم، وقت‌شناسی، وجدان کاری، مهمان دوستی و احترام به بزرگترهاست.

فرهنگ بارز و مشكلات آشكار

بخش اول فرهنگ جامعه، به ظواهري اختصاص دارد كه به طور طبيعي از سوي همگان قابل رويت و ادراك است. پوشش عمومي، مهمترين نمود اين بخش از فرهنگ است. در حالي كه جامعه ايراني به لحاظ سنت و سابقه تاريخي و همچنين كثرت اقوام از تنوع پوشش‌هاي محلي و زيبا برخوردار است اما اين تنوع، در نقاط شهري نه تنها ديده نمي‌شود كه در بسياري موارد، پوشش‌هاي جوانان به سمت پوشش‌هاي بي‌هويت غربي گرايش پيدا كرده است. در مقوله حجاب هم كه ناگفته، ماجرا پيداست و فاصله فرهنگي و اعتقادي نسل جديد در موضوع پوشش با نسل‌هاي گذشته، به شكاف عميقي رسيده است كه بدون كار جدي و فعاليت جدي در حوزه فرهنگي، بعيد است كه به نتيجه برسد.

بخش ديگري از فرهنگ ظاهري، مربوط به حوزه سبك زندگي فردي آحاد جامعه است. رفتارهايي كه رد آن را مي‌توان در تهيه وسايل زندگي، نحوه خريد كردن، مصرف كردن و حتي دورريز و اسراف گسترده توسط مردم مشاهده كرد. بخشي از اين سبك زندگي حالا در موضوع كرونا بيشتر خود را نشان داده است و تقيد به رعايت رفتارهاي پرهيزكارانه و استفاده از ماسك، دستكش و مواد ضدعفوني و عدم تردد غيرضرور مشاهده كرد. متاسفانه رعايت اين موارد، رابطه مستقيمي با فرهنگ عمومي دارد و در شرايطي كه فرهنگ عمومي، در بسياري موارد رشد نكرده، شاهد رفتارهاي كرونايي مناسبي هم از مردم نخواهيم بود و آمار تلفات كرونا هم در اين بخش به صورت جدي، خود را نشان مي‌دهد. در شرايطي كه روزانه ۶ هزار نفر به كرونا مبتلا مي‌شوند و روزي ۳۰۰ نفر هم جان خود را از دست مي‌دهند، آيا عدم استفاده از ماسك يا اصرار به مسافرت چيزي جز نبود فرهنگ عمومي است؟

فرهنگ ناملموس، بحراني‌تر از هميشه

در كنار فرهنگ رفتاري و ظاهري كه در معرض ديد قرار دارد و قابل قضاوت هم هست، بخش گسترده‌اي از موضوعات مرتبط با فرهنگ عمومي وجود دارد كه ناملموس بوده و شايد به همين دليل هم، كمتر از فرهنگ ظاهري به آن توجه مي‌شود. مسائل بي‌شماري در اين حوزه قابل شمارش است اما براي نمونه، كار جمعي و تلاش عمومي، از جمله فرهنگ‌هايي است كه در بسياري از كشورهاي پيشرفته دنيا به آن توجه شده و به محركي براي توسعه آنها بدل شده است اما ضعف اين فرهنگ عمومي در كشور، خسارت جدي به كشور وارد كرده است. در همين راستا، رهبر انقلاب در بیاناتی که در بهمن ماه ۱۳۸۸ با جمعی از اساتید دانشگاه‌ها داشتند، به این نقص توجه کرده و فرمودند: «کار جمعی جزو خصال ملی ما نیست. شما به ورزش‌های ما هم که نگاه کنید و مقایسه کنید با ورزش‌هائی که متعلق به اروپائی‌هاست، می‌بینید همین جور است. ورزش ملی ما که کشتی است، یک ورزش انفرادی است. حتّی ورزش باستانی ما هم که یک ورزش دسته‌جمعی است، هر کسی برای خودش ورزش می‌کند. می‌دانید وقتی که توی گود زورخانه می‌روند، کار دسته‌جمعی انجام نمی‌گیرد؛ با هم یک حرکاتی را انجام می‌دهند، هر کسی ورزش خودش را انجام می‌دهد؛ مثل فوتبال یا والیبال نیست که کار این، مکمل کار آن باشد؛ لذا کار، کار جمعی نیست. این یک نقص ملی است در ما؛ این را باید درست کرد؛ باید تزریق کرد. » رفع اين نقص ملي، نيازمند ارتقاي فرهنگ عمومي است. در ساير بخش‌ها و موضوعات مرتبط با سبك زندگي و فرهنگ عمومي مثل پايبندي به قانون، اجتناب از دروغ‌گويي و رعايت فرهنگ رانندگي هم از جمله مسائلي است كه بايد به آن توجه كرد.