به گزارش اشراف-سیده‌معصومه معاف‌رودپیشی: همه ادیان الهی نمادها، نشانه‌ها، مراسم و آیین‌ ویژه خود را دارند، درست مانند اعتقاد و باورهایی که هر مذهبی را به‌روشنی از دیگری جدا می‌سازد و می‌شود درخصوص‌شان کتاب‌ها نوشت.

*ریشه لغوی مسجد

معنای واژه مسجد عبادتگاه مسلمانان است و مترادف آن سجده‌گاه، عبادتگاه، مسکت، مسگت، مصلی، نمازگاه و نمازخانه می‌تواند باشد. اما گویا کلمه مزگت به زبان آرامی به این مکان دلالت می‌کند و به‌مرور و با ورودش به زبان عربی به مسجد تغییر شکل یافته است.

*چرا ۲۱ آگوست؟

۲۱ آگوست ۱۹۶۹ میلادی (۱۳۴۸ خورشیدی) مسجدالاقصی قبله‌گاه نخستین و سومین مکان مقدس مسلمین جهان -که در اورشلیم قرار دارد و به معنای دورترین مسجد است- در حرکتی باورنکردنی به آتش کشیده شد؛ درنتیجه این اقدام، ۱۵۰۰ مترمربع از فضای مسجد از بین رفت و منبر تاریخی آن منتسب به سلطان ناصر صلاح‌الدین یوسف بن ایوب (سال ۵۸۳ هجری) خاکستر شد.

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایران در اجلاس وزیران امور خارجه کشورهای اسلامی تهران، به این اجلاس پیشنهاد کرد که سالگرد آتش گرفتن مسجدالاقصی «روز جهانی مساجد» تعیین شود که موردپذیرش قرار گرفت. چرا گفتیم سومین مکان مقدس، زیرا پس از مسجدالحرام و مسجد‌النبی در جایگاهی ویژه قرار گرفته است. همانطور که می‌دانید خانه‌خدا یا کعبه -که در کشور عربستان‌سعودی واقع‌شده- نخستین خانه‎ یکتاپرستی و جایگاهی است که برای پرستش خدای یگانه ساخته شده است و از مهم‌ترین و مقدس‌ترین مکان‌ها برای مسلمین به‌شمار می‌رود.

*مساجد اهل تسنن پایتخت ایران

گذشته از مساجد فراوانی که برای شیعیان در ایران ساخته‌ شده است، هم‌اکنون اهل سنت در تهران حداقل ٩ مسجد فعال دارند که عبارتند از:١- مسجد صادقیه، واقع در فلکه‌ دوم صادقیه، ٢- مسجد تهران‌پارس، واقع در خیابان دلاوران، ٣- مسجد شهرقدس، واقع در کیلومتر ٢٠ جاده‌ قدیم، ٤- مسجد خلیج‌فارس، واقع در بزرگراه فتح، ٥- مسجد النبی، واقع در شهرک دانش، ٦- مسجد هفت‌جوب، واقع در ملارد، ٧- مسجد وحیدیه، واقع در شهریار، ٨- مسجد نسیم‌‌شهر، واقع در اکبرآباد و ٩- مسجد رضی‌آباد، واقع در سه‌راه شهریار.

*مساجد بزرگ جهان

مساجد بزرگ فراوانی در کره خاکی هستند که تعدادی از آنها را برمی‌شماریم.

مسجد جمکران در ایران، مسجد اول نوامبر ۱۹۵۴ در الجزایر، مسجد مرکز اسلامی ساماریندا در اندونزی، مسجد ملی اوگاندا، مسجد ملی بیت‌المکارم در بنگلادش، مسجد اباصوفیه در ترکیه، مسجد حسن دوم در مراکش، مسجد استقلال در اندونزی، مسجد بزرگ جاوه مرکزی در اندونزی، مسجد فیصل در پاکستان، مسجد امام محمد بن عبدالوهاب در قطر، مسجدالنبی در عربستان سعودی، مسجدالحرام در عربستان‌سعودی، مسجد جامع در الجزایر، مسجد جامع سلطان قابوس در عمان و … .

*مساجد مشهور دنیا

در سراسر گیتی مساجدی هستند که به زیبایی یا مدرن‌ و خاص بودن و… زبانزد شده‌اند، اکنون نمونه‌هایی از این مساجد را نام می‌بریم.

مسجدالحرام در عربستان‌سعودی، مسجد نبوی در عربستان‌سعودی، مسجد شاه فیصل در پاکستان، مسجد حسن دوم در مراکش، مسجد شیخ زاید در امارات متحده عربی، مسجد شی‌آن در چین، مسجد کریستالی در مالزی، مسجد تنگه مالاکا در اندونزی، مسجد شیخ لطف‌الله در ایران، مسجد سانجاکلار؛ اولین مسجد زیرزمینی دنیا در ترکیه، مسجد کردوبا در اسپانیا، مسجد جامع جنه در مالی، مسجد سلطان‌احمد در ترکیه و…

* الگو و شیوه مساجد

پس از انقراض سلسله ساسانی و آغاز دوره اسلامی در ایران دگرگونی‌هایی را در زمینه هنر و به‌طورکلی سبک زیست آن دوره مشاهده می‌کنیم. در این زمان مسلمانان الگویی نداشتند، بنابراین هنر و معماری پیش از اسلام موردتوجه قرار گرفت و پس از چندی تغییراتی ایجاد شد. در درازای تاریخ، معماری اسلامی علاوه‌بر تاثیرپذیری از جغرافیا، مذهب، سیاست، فرهنگ، ادبیات و اقتصاد در هر دوره‌ سبک‌وسیاق و شیوه‌ای ویژه خود داشته است. در این بین مساجد که مکانی برای پرستش و آموزه‌های دینی و از اصلی‌ترین فضاهای معماری اسلامی نیز بودند از عناصر مشترکی تشکیل شدند. همانطور که می‌دانیم الگوهای مختلفی در مساجد یافت می‌شوند. الگوی شبستانی از الگوهای مساجد اولیه در معماری اسلامی ایران است که دو مسجد فهرج و تاریخانه دامغان نمونه‌های خوبی برای آن به‌شمار می‌روند.

همچنین خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی در معماری اسلامی ایران چهار شیوه مهم و بی‌رقیب آن دوران بوده‌اند.

* ویژگی‌های مشترک

صحن، حیاط یا میانسرای مسجد؛ ایوان؛ رواق؛ مناره یا گلدسته؛ گنبد؛ شبستان؛ محراب و… ویژگی‌های مشترک همه مساجد هستند که کمابیش درطول تاریخ و در نقاط گوناگون جهان به‌چشم می‌خورند. اگر بخواهیم مساجد را براساس نقشه تقسیم‌بندی کنیم، چنین می‌شوند: مساجد چهارطاقی، شبستانی و ایوانی که هرکدام زیرشاخه‌های متفاوتی دارند.

برای پرداختن به موضوع مسجد و فلسفه وجودی و زیباشناسی آن سخن بسیار است. در اینجا تنها ادای دینی به بزرگداشت روز جهانی مساجد داشتیم که دوستداران این مکان‌های متبرک با کلیاتی آشنا شوند که هرکدام یادداشتی جداگانه را می‌طلبند.