اشراف – شاهرخ صالحی کرهرودی: چهارمین جلسه ستاد ملی جمعیت در حالی با حضور رئیس جمهور برگزار شد که هنوز اقدام موثری در خصوص اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در کشور برداشته نشده و این موضوع تا جایی است که رهبر معظم انقلاب هم با دیده تردید به اقدامات مسئولان در حوزه جمعیت نگاه کرده و معتقدند که « با این وضعی که من مشاهده می‌کنم، با این‌‌همه تأکیدی هم که کردیم، در عین حال نتایج، خیلی نتایجِ دلگرم‌کننده‌ای نیست.»

قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» در حالی در آبان ماه سال ۱۴۰۰ به مرحله اجرا رسید که به موجب این قانون قرار بود که مشوق‌های اقتصادی در کنار تبلیغ فرهنگی و البته رفع موانع فرزندآوری همگی در کنار هم یک بسته جامعی را تشکیل دهند تا میل به فرزندآوری در کشور افزایش داشته باشد. اما با همین اینها، همچنان نرخ باروری در کشور پایین است و تغییر چندانی نداشته است. آنگونه که علی گودرزی، عضو ستاد ملی جمعیت، چندی پیش اعلام کرده بود، « نرخ باروری کشور در شاخص بدون اتباع خارجی ۱.۶۵ و در شاخص با اتباع خارجی ۱.۷۴ است.» این در حالی است که بر اساس نرم طبیعی اگر قرار باشد تا به ازای دو نفر والدین، حداقل دو فرزند و با احتساب آمار مرگ و میر نوزادان، کمی بیشتر نوزاد جانشین شود، باید سطح نرخ باروری در حد ۲.۱ و بیشتر باشد که فاصله ۱.۶۵ موجود تا ۲.۱ استاندارد، نشان دهنده مشکلات کشور در این حوزه است.

البته این کاهش نرخ باروری در جای دیگری تاثیر خود را نشان می‌دهد و آنهم سالمندی جمعیت است. اگر روند نرخ باروری در سال‌های پیش رو ترمیم نشود، با گذر زمان، تعداد سالمندان کشور افزایش خواهد یافت و در شرایطی که کشور در دهه هفتاد و هشتاد کشوری بیش از ۳۰ درصد جمعیت کشور را نوجوانان تشکیل می‌دادند، این هرم در سال‌های ۱۴۲۰ تا ۱۴۵۰ به هرمی سالمند بدل خواهد شد. بر اساس آماری که گودرزی، عضو ستاد ملی جمعیت اعلام کرده، «میانگین نرخ سالمندی کل کشور در سن ۶۰ سال به بالا ۱۰.۵ درصد و در سن ۶۵ سال به بالا ۶.۵ درصد است و البته در برخی استان‌ها نرخ سالمندی ۶۰ سال به بالا ۱۲.۱ درصد و ۶۵ سال به بالا ۸ درصد است.»

چرا جوان شدن کشور مهم است؟

با این وجود، هنوز فرصت برای جوانی جمعیت وجود دارد. بخش مهمی از جمعیت کشور که بیش از ۲۰ میلیون نفر را تشکیل می‌دهند متولدین دهه شصت هستند که همچنان در سن باروری قرار دارند. متولدان دهه هفتاد هم به نسبت پر تعداد هستند و می‌توانند به رشد جمعیت جوان کشور کمک به سزایی داشته باشند. واقعیت این است که حفظ جوانی جمعیت کشور از سه منظر فرهنگی، سیاسی و قتصادی حایز اهمیت است. از نظر بعد فرهنگی و سیاسی یکی از نکات جالب، موضوع افزایش تعداد مسلمانان و قدرت آنهاست که باید مورد توجه قرار گیرد. رهبر معظم انقلاب در ۱۳ مردادماه ۱۳۹۸ در دیداری با تعدادی از زوج‌های جوان، با ذکر حدیثی از پیامبر بزرگ اسلام(ص) بیان کردند: «خدای متعال از مسلمانها خواسته که زیاد بشوند، افزایش پیدا کنند. واقعاً هم این جور است که اگر چنانچه عدد ملّت مسلمان -حالا در یک کشور اسلامی مثل کشور ایران یا در فضای اسلامی مثل امّت اسلامی- زیاد باشد، این زمینه و امکان برای رشد و تعالی در آنها وجود دارد … امروز در دنیا آن کشورهایی که جمعیّت‌های زیادی دارند، به برکت آن به خیلی امکانات دست یافته‌اند.»

کشور باید با نیروهای جوان ثروتمند شود!

از منظر اقتصادی نیز ثروتمند شدن کشور در گرو استفاده از نیروی جوانان است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیداری که دهم بهمن‌ماه ۱۴۰۱ با کارآفرینان، تولیدکنندگان و دانش بنیان‌ها داشتند، بر موضوع «ثروتمند شدن کشور با استفاده از نیروی جوانان» تاکید کرده و فرمودند:  «ما امروز در کشورمان جوان خیلی داریم امّا آیا فردا هم همین اندازه جوان خواهیم داشت؟ معلوم نیست. با این وضعی که من مشاهده میکنم، با این‌‌همه تأکیدی هم که کردیم، در عین حال نتایج، خیلی نتایجِ دلگرم‌کننده‌ای نیست؛ ممکن است فردا این‌همه جوان نداشته باشیم؛ ما باید کشور را برای آن روز ثروتمند کنیم. اگر آن روزی که ما جوان کم داریم، کشور ثروتمند نباشد، نمیتواند دیگر ثروتمند بشود.» با روند سالمندی کشور و عدم افزایش جمعیت جوان، که رهبر معظم انقلاب نیز با تردید به آن نگاه می‌کنند، وضعیت کشور در ۲۰ سال آینده با شرایط ناگواری مواجه خواهد شد. برعکس جمعیت جوان که یک نیروی مولد و سازنده است، جمعیت سالمند یک نیروی مصرف‌کننده و نیازمند توجه و مراقبت است. بر اساس آمارهای جمعیتی، در حال حاضر ۱۰.۵ درصد جمعیت کشور را افراد با سن ۶۰ سال و بالاتر تشکیل می‌دهند که به طور طبیعی در سن بازنشستگی قرار دارند و نیازمند توجه هستند. اما نکته جالب‌تر این است که ۴۸ درصد جمعیت کشور را متولدین دهه‎های چهل، پنجاه و شصت تشکیل می‌دهند که اکنون در سنین بالای ۳۵ سال قرار دارند و در اوج شکوفایی، تلاش و باروری هستند. اگر ظرف ۲۰ سال آینده به همین میزان جمعیت، جایگزین این عده نشوند، در سال ۱۴۲۰ حداقل ۲۵ درصد جمعیت کل کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند. سالمندانی که نیاز به مراقبت، خدمات پرهزینه بهداشتی و درمانی و البته پرداخت حقوق و مزایای بازنشستگی نیاز دارند که همگی باری بر اقتصاد محسوب می‌شوند. باید جوانانی باشند تا بتوانند این بار بزرگ را بردارند و کشور را به سمت توسعه پیش ببرند.