اشراف – ملیحه عنبری: موضوع آسیب‌های اجتماعی کشور که از سال ۱۳۹۴ با ورود رهبر معظم انقلاب اسلامی و تشکیل برخی جلسات شورا، در حضور رهبر انقلاب، رنگ و بوی جدی گرفته بود، گویی دوباره به فراموشی سپرده شده است. پس از موضوع «اعتیاد و مبارزه با مواد مخدر»، دومین آسیب اجتماعی که مورد تاکید و توجه رهبری نیز قرار گرفت؛ موضوع «حاشيه‌نشيني و ساماندهي آن» بود. در سال‌هاي اخير به واسطه عدم اجراي سياست‌هاي مشخص در حوزه مسكن، و افزايش بي‌رويه قيمت مسكن و اجاره‌بها، تعداد حاشيه‌نشينان در كشور افزايش زيادي يافته است. فريد براتي سده، معاون وقت سازمان بهزيستي كشور، در اظهارنظري در سال ۹۷ در خصوص وضعيت حاشيه‌نشيني گفته بود: «۱۹ میلیون جمعیت حاشیه نشین در حدود سه هزار منطقه حاشیه‌ای در کشور زندگي مي‌كنند.» اين آمار در حالي است كه در پنج سال گذشته، بحران مسكن در كشور فراگيرتر شده است و با رکود بازار مسکن، ساخت و ساز در کشور، به خواب عمیقی فرو رفته است.

شهرهای بزرگ به نحو معناداری با عدم تراز عرضه و تقاضا مواجه هستند؛ برای نمونه در حالی که سالانه ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار نفر جمعیت به تهران اضافه می‌شود اما به طور میانگین در ده سال گذشته سالانه حدود ۵۰ هزار واحد مسکونی جدید در تهران ساخته شده است که فاصله معناداری با نیاز مسکن در پایتخت دارد. همین مشکل در شهرهای مشهد و اصفهان و سایر شهرهای بزرگ نیز وجود دارد. این ناترازی در ساخت مسکن و افزایش چشمگیر اجاره‌بهاء، به رشد سکونتگاه‌های غیرمجاز در اطراف تهران منجر شده است. به طوریکه برخی با سوءاستفاده از خلاءهای قانونی و البته کم‌کاری نهادهای نظارتی به ساخت‌وسازهای شبانه و غیرمجاز در اطراف شهرها روی آورده‌اند. متخلفان به خوبی می‌دانند که وقتی بنایی ساخته می‌شود، دیگر تخریب آن به سادگی امکان‌پذیر نیست. فاجعه رخ داده در خلازیل تهران که به واسطه تخریب غیراصولی و کشته شدن ۵ نفر از عوامل پلیس و شهرداری در این حادثه رخ داد، بخش مهمی از اقدام علیه بناهای غیرمجاز را نیز به حاشیه برده و بعید است که ادامه روند سابق به این سادگی‌ها امکان‌پذیر باشد.

واقعیت این است که مطابق قانون، ساخت و ساز غیرمجاز در شهر، جرم انگاری نشده است و قانون تنها به شهرداری اجازه داده است تا از ادامه ساخت و ساز غیرمجاز جلوگیری کند. تخریب بنای غیرمجاز نیز تا صدور رای قطعی از کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری یا مرجع قضایی، امکان‌پذیر نیست و همین مشکلات، کار را برای برخورد با ساخت و سازهای غیرمجاز پیچیده‌تر کرده است.

هر روز که بنای جدید و غیرمجازی در حاشیه شهر یا سکونتگاه‌های غیررسمی افزوده می‌باشد، باید منتظر ده‌ها مشکل در سایر بخش‌های شهر باشیم. حاشیه‌نشینان که عمدتاً قشر کمتر برخوردار و مهاجر از روستاها و شهرهای کشور هستند، به دلیل نداشتن شغل یا درآمد مناسب، مجبور به روی آوردن به مشاغل کاذب یا رفتارهای مجرمانه هستند. بساط گستری، تکدی‌گری، زباله‌گردی، فروش موادمخدر و سرقت بخشی از آثار رشد حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ است که تمام شهر را درگیر خود می‌کند و اثرات اجتماعی آن بر تمام مردم شهر بار می‌شود. مقابله با رشد حاشیه‌نشینی، نیازمند ساماندهی این مناطق، ارائه رشد خدمات و توسعه مسکن برای اقشار کم درآمد است. مسئله این است که علاوه بر مشکلات اجتماعی، مسائل امنیتی و انتظامی هم پلیس و نیروهای امنیتی را درگیر مسائلی می‌کند که هزینه‌های بالایی برای کشور در پی دارد.