به گزارش اشراف- سیده معصومه معاف، یازدهم شهریورماه برای دست‌اندرکاران صنعت چاپ اهمیت فراوانی دارد، زیرا در این روز، این صنعت با بیش از دو سده قدمت گرامی داشته می‌شود، پس به همین بهانه به بررسی تاریخچه این صنعت عظیم و تحول‌آفرین می‌پردازیم.

اما قبل از آن اندیشیده‌اید بدون صنعت چاپ جهان امروز چه رنگ‌وبویی می‌داشت؟

و اینکه چرا ۱۱شهریورماه روز ملی صنعت چاپ نامیده شده است؟

نام‌گذاری این روز در شهریورماه در تقویم ایرانیان به سال ۱۳۸۲ و به زعامت‌ اسدالله جامی، مدیركل وقت دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شد. اهالی این صنعت در آن دوره درخواستی به شورای فرهنگ‌ عمومی ارائه دادند و گفتمان و رایزنی‌های فراوانی برای ثبت این روز در سالنمای رسمی کشور صورت گرفت. تا بالاخره این شورا مساعدت کرد روز ملی صنعت چاپ به‌طور رسمی شناخته شود و این‌گونه ۱۱ شهریورماه به‌عنوان روز ملی صنعت چاپ در سالنمای کشور نام‌گذاری شد.

تعریف عامیانه چاپ انتقال مطالب در قالب تصاویر، نوشتار و ارقام به بیننده جهت رساندن مقصود و اطلاعات گوناگون است که روی فرمی معین در تعداد یا به‌اصطلاح تیراژی مشخص و گاه بالا صورت می‌گیرد.

واژه چاپ از لغت قدیمی‌تر «چهاپ‌کی» گرفته ‌شده که ‌معنایش فشردن سطحی بر سطحی دیگر است، برخی خود لغت چاپ را نقش و اثری می‌دانند که روی متون و سطوح مختلف درج می‌شود.

چاپخانه کارگاه یا مجتمعی است که مسئولیت اصلی‌اش خدمات چاپی و نوشتاری است، به بیان دیگر مکانی است که مسئولیت انواع کارهای چاپی چون چاپ کارت‌ویزیت، تراکت، بروشور، پاکت، سربرگ، فاکتور و… را برعهده دارد.

صنعت چاپ در این روزگار ابزاری کلیدی برای نشر و توسعه امور نوشتاری هر جامعه به‌حساب می‌آید و قابل‌کتمان نیست که بدون این صنعت بخش اعظمی از اطلاعات غیرقابل دسترسی خواهند بود.

چاپ در جهان

برای مطالعه تاریخ پیدایش صنعت چاپ می‌توان به سه‌هزار سال قبل از میلاد مسیح اشاره کرد که ساکنان بین‌النهرین از مهره‌های استوانه‌ای برای چاپ تصاویر بر سطوح گلی بهره‌ می‌بردند. چین و مصر نیز با تمبرهای کوچکی روی سطوح یا پارچه دقیقا عمل چاپ را انجام می‌دادند.

این داستان با ماجراهای متعددی همراه بود تا اینکه در قرن یازدهم یک دانشمند چینی به نام «بی شنگ» برای نخستین‌بار موفق شد حروف متحرک چاپی را اختراع و حروف چاپی خود را با گل ‌رس ابداع کند. با گذشت یک قرن و در سده ۱۲ کم‌کم ساخت صنعت کاغذ به اروپا رسید، تا اینکه پس از قرن‌ها و فراز و نشیب‌های بسیار صنعت چاپ در اواخر قرن پانزدهم در بیش از ۲۵۰ شهر مهم اروپا گسترش یافت.

چاپ در ایران

تاریخچه این صنعت به پنج قرن پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد؛ به دوره پادشاهی هخامنشیان و مهرهای سلطنتی آنان که بر احکام و فرمان‌های حکومتی گوناگون درج می‌شد. استفاده از واژه چاپ به زبان فارسی به‌روایتی به اواخر قرن هفتم هجری بازمی‌گردد اما اولین چاپخانه در ایران به دوران صفویان می‌رسد که کشیشان ارامنه در اصفهان به چاپ ادعیه و ذکرهای مسیحی مشغول شدند. به گفته دو گردشگر خارجی در زمان حکومت نادرشاه افشار، جزوه‌هایی به زبان‌ لاتین و عربی در ایران چاپ و پخش شدند.

در دوران ولایت‌عهدی عباس‌میرزای نایب‌السلطنه صنعت چاپ در ایران به‌طور حرفه‌ای آغاز می‌شود و شکل می‌گیرد. همچنین فتحعلی‌شاه قاجار خواهان پیشرفت‌های نظامی و سیاسی بود، به‌ویژه برای تعلیم و آموزش سپاهیان شکست‌خورده در جنگ‌ها به‌ضرورت رفع عقب‌ماندگی‌های موجود در آن دوره، چاپخانه‌ای لازم بود که روزنامه و کتاب‌های آگاهی‌بخش به‌خصوص کتاب‌های علمی را منتشر کند که این امر بسیار مهم سرانجام با پیگیری‌ و مساعدت او صورت پذیرفت. وی نخستین چاپخانه‌ را تاسیس کرد که در ایران به زبان فارسی و با روش چاپ سربی کتاب منتشر می‌کرد. اولین کتاب شناخته‌شده‌ای که چاپ مصور شد، «لیلی و مجنون» مکتبی بود که در میانه قرن ۱۳هجری به چاپ رسید.

روزنامه وقایع اتفاقیه نیز از شماره ۴۷۰ به بعد مصور شد، در چهار سال، نزدیک به ۱۰۰شماره‌ از آن به این ترتیب چاپ و از آن پس کم‌کم استفاده از چاپ مصور در روزنامه‌های دیگر متداول شد.

به‌طورکلی یک نمونه‌ (تصویر یا نوشته) را به چند طریق می‌شد به چاپ رساند که عبارت بودند از:

چاپ برجسته یا لترپرس یا تایپوگرافی

چاپ گود یا فرورفته یا هیلوگراوور

چاپ مسطح یا پلانوگرافی یا لیتوگرافی

این صنعت در ایران از ۱۳۵۷ به این‌سو به‌خاطر چند عامل رشد روزافزون یافت؛ افزایش عناوین کتاب و نشریه، برداشته شدن ممیزی جز در دوره‌هایی کوتاه، گسترش آموزش چاپ، انتشار نشریه‌های تخصصی در این زمینه، گسترش و تقویت صنف صنعت چاپ و صنف‌های وابسته، ورود تجهیزات و فنون جدید چاپ به‌خصوص استفاده از کامپیوتر، توسعه دانشگاه‌ها و آموزش‌عالی، افزایش جمعیت و رشد سریع نسل جدید لازم‌التعلیم و نیاز به چاپ منابع جدید، گسترش نهضت سوادآموزی و نظایر اینها در سال ۱۳۷۱ روش چاپ رنگی در مطبوعات به‌کار گرفته شد. همشهری، نخستین روزنامه رنگی ایران است. اهمیت چاپ عکس در بسیاری از فرم‌های ثبت‌نام و شرایط نگهداری موجب گسترش صنعت چاپ عکس در کشور شد.

روز ملی صنعت چاپ در ایران

یازدهم شهریورماه در تقویم شمسی ما برای اهالی صنعت چاپ بسیار بااهمیت است، زیرا این روز با نام روز ملی صنعت چاپ انتخاب شده است. این صنعت قدمتی ۲۰۰ساله در ایران دارد که نشانگر تمدن کهن و فرهنگ ماست، به امید جهانی شدن صنعتگران این عرصه، روز ملی چاپ را شادباش می‌گویم.