اشراف – شاهرخ صالحی کرهرودی: در دنیا، آزمون‌های استانداردی مثل  «تیمز» و «پیزا» برای سنجش سطح علمی و توانایی محاسباتی دانش آموزان وجود دارد که بر اساس این آزمون‌های استاندارد، هر دانش آموزی، با هر ملیتی و هر توانایی ذهنی باید بتواند به این سواالات پاسخ دهد؛ بررسی روند دانش‌آموزان ایرانی در مقایسه با دانش‌آموزان دیگر کشورها در این آزمون‌ها نشان می‌دهد که دانش آموزان ایرانی از سطح پایین‌تری نبست به سال‌های گذشته برخوردار بودند. این گزاره‌ها در کنار آمار منتشر شده از سوی بانک جهانی مبنی بر اینکه ۴۴ درصد دانش آموزان ابتدایی توانایی خواندن یک متن ساده را هم ندارند و بررسی پژوهش‌های داخلی همگی گواهی بر این موضوع است که سطح سواد در دانش آموزان ایرانی به نحو محسوسی روبه کاهش نهاده است. البته این کاهش سواد، دلایل مختلفی داشته است. از کاهش کیفیت مدارس دولتی گرفته، تا عدم دسترسی به مدرسه و البته کرونا که باعث تشدید بیشتر این فضا شد، همگی در این کاهش سواد نقش داشته‌اند.

بلعیده شدن مدارس دولتی در برابر مدارس غیرانتفاعی

رشد فزاینده مدارس غیردولتی که از دهه هفتاد در کشور آغاز شده بود، مدارس دولتی را به محاق برده است. در شرایطی که سرانه بودجه‌ای دانش آموزان در مدارس دولتی به شدت پایین است و ضعف امکانات در مدارس دولتی مشهود است؛ در نقطه مقابل، پول دهک‌های بالای جامعه همه گونه امکاناتی را در مدارس غیردولتی به ارمغان آورده است. معلمان برتر، استفاده از تکنولوژی آموزشی، دسترسی به منابع آموزشی به روز و سایر امکانات باعث شده، تا مسیر موفقیت برای دانش آموزان در مدارس غیرانتفاعی هموارتر از گذشته در دسترس باشد. البته رهبر معظم انقلاب اسلامی ۷ سال پیش به مسئولان دولت یازدهم هشدار داده بود که باید مدارس دولتی را تقویت کنند. ایشان در دیداری که با فرهنگیان در سال ۱۳۹۵ داشتند، تاکید کردند که «اینکه ما مدارس دولتی را مدام تبدیل کنیم به غیرانتفاعی، معلوم نیست خیلی این یک کار پخته‌ی درستی باشد؛ حالا اسمش مدارس غیرانتفاعی است امّا بعضی از اینها مدارس انتفاعی است، نه غیرانتفاعی؛ با آن شهریه‌های کذایی که شنیده‌ام از بعضی‌ها میگیرند. سطح مدارس دولتی را بالا ببریم تا رغبت خانواده‌ها به این مدارس بیشتر بشود.»

رشد این مدارس و البته کیفیت برتر آنها در شرایطی است که از ۱۵ میلیون و ۱۰۰ هزار دانش آموز کشور تنها یک میلیون و ۵۰ هزار نفر آنها – یعنی در حدود ۷ درصد آنها – در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کنند و عمده دانش آموزان در مدارس دولتی تحصیل می‌کنند. افت سواد دانش‌آموزان، به صورت مستقیم نشانه کاهش کیفیت مدارس دولتی است و البته جای تاسف دارد که صندلی دانشگاه‌های کشور نیز در قبضه همان ۷ درصدی است که در مدارس غیرانتفاعی درس می‌خوانند. پس اولین راه حل برای مقابله با این مشکل، ارتقای کیفیت مدارس دولتی است و ارتقای کیفیت مدارس دولتی نیز از جذب معلمان خوب و افزایش سرانه بودجه‌ای مدارس سرچشمه می‌گیرد.

کرونا؛ هم قاتل جان و هم قاتل آموزش!

کرونا که آمد، وضع بد مدارس دولتی را هم بدتر کرد. آموزش حضوری تعطیل شد و آموزش مجازی محور همه چیز قرار گرفت. اما مشکل اینجا بود که همه دانش آموزان به آموزش مجازی دسترسی نداشتند. برآوردهای ارائه شده در همان زمان حاکی از بازماندن ۳ تا ۵ میلیون دانش آموز از تحصیل به واسطه نداشتن گوشی هوشمند یا عدم برخورداری از اینترنت پر سرعت بود.  جدا از مشکلات دسترسی به گوشی هوشمند و اینترنت پرسرعت و پایدار، مشکل بعدی، تضمین عدالت آموزشی بود. کیفیت مطالب ارائه شده توسط معلمان در شبکه شاد یکسان نبوده و به واسطه عدم نظارت درست بر این فضا، سطح یادگیری و آموزش ارائه شده به دانش آموزان با تفاوت‌های فاحشی در مناطق کشور روبرو بود. اگرچه برخی مدارس غیرانتفاعی با تهیه ویدئوها و بسته‌های آموزشی و اشتراک آنها با دانش آموزانشان تا حدودی خلاء آموزش حضوری را جبران کرده بودند اما در مدارس دولتی خبری از تهیه این بسته‌ها نبوده و صرفاً به همان آموزش ارائه شده توسط معلمان بسنده می‌شود. اگر دانش آموزی هم نتوانست به خوبی ارتباط برقرار کند و مطالب درسی را یاد بگیرد، مشکل خودش و والدینش بود. همه این شرایط باعث شد تا کاهش سواد دانش آموزان بیش از پیش با سقوط همراه شود.

ضرورت همراهی والدین با مدارس

دانش آموزان تنها بخشی از ساعت روز را در مدرسه و در تعامل با معلم و مدرسه هستند و عمده ساعات شبانه‌روز را در خارج از مدرسه هستند؛ بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که تمامی فرآیندهای آموزشی در مدرسه تکمیل شود و لازم است که بخش مهمی از فرآیند آموزش در خانه و تحت نظارت والدین به نتیجه برسد. اگر والدین با روندهای آموزشی همراهی نکنند یا نظارت صحیحی بر آموزش نداشته باشند، نتیجه بهتری رقم نخواهد خورد. واقعیت این است که با افزایش مجدد تعداد دانش آموزان در کشور، در هر کلاس درس به صورت میانگین بیش از ۳۰ دانش آموز حضور دارد و انتظار رسیدگی به همه این دانش آموزان توسط معلم یا اولیای مدرسه، قابل قبول نیست. از این رو، بدون مشارکت والدین، ارتقای کیفیت سواد میسر نخواهد شد.

سواد دانش آموزان ایرانی کاهش یافته است؛ این زنگ خطر، هم امروز و هم فردای کشور را تهدید می‌کند. رشد علمی کشور، در گرو داشتن دانش آموزانی است که بتوانند به مسیر توسعه علمی کشور کمک کنند و آنچه امروز دیده می‌شود، دورنمای خوبی را نمایان نمی‌کند.