به گزارش اشراف- فاطمه شهدوست، دعوا یا شاید بهتر است بگوییم درگیری پرابهام بین کپی‌کاری و اقتباس از یک اثر از آن قصه‌هایی است که سر دراز دارد. آنقدر که هر چه می‌گذرد جنجال بر سر این موضوع هم بیشتر می‌شود. تا امروز به رغم تألیفات و تنظیم مقررات و چارچوب‌ها برای این ماجرا، هنوز که هنوز است، خیلی وقت‌ها بر سر اصول یک اقتباس درست و اساسی بحث‌های زیادی مطرح می‌شود.

تازگی هم فرهنگستان هنر با همت معاونت پژوهشی و هنری دست به کار  شده‎ و با همایشی تحت عنوان «اقتباس و برگرفتگی در هنر» قرار است سراغ چنین فضایی برود. این همایش با هدف بررسی روابط میان هنرها و تأکید بر عناوینی چون برگرفتگی، اقتباس، الهام و از آنِ خودسازی که یکی از شیوه‌های کهن و مهم گسترش متن و به‌دنبال آن تعالی هنر  است، در بهار ۱۴۰۱، برگزار می‌شود.

طبق خبر منتشر شده در این باره، در این همایش همچنین بر متون اقتباسی تأکید و کوشیده می‌شود تا با بررسی روابط ترامتنی، به‌خصوص بینا یا بیش‌متنی، شرایط گسترش هنر و ادبیات، چیستی و ماهیت آن تحلیل و بررسی شود.

علاوه بر اینها گویا پژوهشگران می‌توانند یافته‌های پژوهشی خود را در محورهای مطالعاتی‌ای همچون «نقش و اهمیت اقتباس در آفرینش و توسعه هنری»، «نظریه‌ها و رویکردهای برگرفتگی، اقتباس و از آنِ خودسازی»، «زیبایی‌شناسی و گونه‌شناسی اقتباس، الهام و برگرفتگی‌های بیناهنری»، «نسبت اقتباس و برگرفتگی با گونه‌های هنری و نظام‌های نشانه‌ای»، «اقتباس، هویت، اصالت، سرقت، اخلاق و حقوق اثر هنری»، «اقتباس‌ها و برگرفتگی‌های بینارشته‌ای میان هنرها و ادبیات»، «اقتباس و برگرفتگی‌های بینافرهنگی»، «رسانه‌های نوین و برگرفتگی‌های هنری»، «تحلیل روشمند متون و آثار هنری اقتباسی»، «دریافت و خوانش، تأثیر و نفوذ برگرفتگی»، «اقتباس هنری نزد مخاطب» و «پیشینه، وضعیت‌شناسی و آسیب‌شناسی اقتباس هنری در ایران» و «اقتباس و برگرفتگی هنری و ادبی در هنر معاصر ایران» به دبیرخانه علمی این همایش ارسال کنند.

یکی از نکاتی که درباره این رویداد وجود دارد و در حوزه موضوعات و محوریت آثار هم به آن اشاره شد، تنوع و تلاش برای داشتن دید همه جانبه در این فضا‌ست. اتفاقی که در صورت پرداخت درست و اصولی به آن می‌تواند جالب و حتی تا اندازه‌ای هم که شده، راه گشا نیز باشد. چرا که با جمع‌بندی پژوهش‌هایی که در مورد هر کدام از موضوعات بالا ارائه می‌شود، شاید بتوان به قالب اصولی مشخصی رسید که کل هنرها را هم تا حدی در ماجرای اقتباس شامل شود.

اهمیت جریان هم به زمانی برمی‌گردد که با نگاهی به آثار مختلف از تجسمی و موسیقی گرفته تا ادبیات و نمایش می‌توانید متوجه جایگاه برگرفتگی بشوید. به قول یکی از اساتید دانشگاه هنر، اقتباس در هنر و ادبیات به مثابه یکی از ابزارهای مهم بازتولید هنری و در واقع آفرینش هنر از هنر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. آثار اقتباسی به همین ترتیب بخش مهمی از تولیدات ادبی و سینمایی را تشکیل می­دهند. حال در این بین یک اقتباس غیر معمول و نادرست نه تنها آن اثر که کاری که مورد اقتباس قرار گرفته را هم زیر سوال می‌برد، به همین خاطر بحث اصول این ماجرا جزو مواردی است که نمی‌شود ساده از کنارش گذاشت. البته که در این میان یک برگرفتگی با قاعده می‌تواند با توجه به نگاه هنرمند در ثبت آن، تاثیر به سزایی در انتقال مفهوم و ساختار اثر پیش از خودش بگذارد.

به طورکلی برخی مثل دبورا کارتمل معتقداند که اقتباس اغلب سه حالت دارد؛ انتقال ،تفسیر وقیاس. در انتقال، متنی از یک گونه مثلا رمان گرفته می­شود و با قراردادهای زیبایی شناسانه­ گونه­ ای متفاوت فی المثل فیلم به مخاطبان جدید عرضه می­شود. اما خیلی اقتباس­ها از رمان­ها تا دیگر اشکال، شامل لایه ­های بیشتری از انتقال­ اند، که نه تنها از لحاظ گونه ­ای در منبع تغییر ایجاد می­کنند، بلکه از لحاظ فرهنگی،جغرافیایی و زمانی هم این دگرگونی‌ها را به همراه دارند. این اتفاقی است که نه تنها در حوزه متن که در هنر هم به همین شکل رخ می‌دهد، برای همین باید در این شیوه دقت زیادی را لحاظ کرد.

در اقتباس از نوع تفسیر، اقتباس ­گر از تقریب ساده فاصله می­گیرد و به سوی پدیده­ ای با بار فرهنگی بیشتر، حرکت می­کند. همچنین در اقتباس قیاسی هم  آگاهی بینامتنی تماشاگر اهمیت کمتری پیدا می­کند.در این نوع از اقتباس،می­توان عناصری از منبع اقتباس را با اثر اقتباسی قیاس کرد و یک رابطه تناظری بین ویژگی‌های این دو اثر وجود دارد.

با توجه به گستردگی این بحث و جریانی که هر کس به شکلی آن را نقد و بررسی می‌کند، جا دارد تا در کنار همایش‎هایی که تعدادشان چندان زیاد نیست، نمایشگاه یا حتی جشنواره‌های قابل توجهی برای آثار اقتباسی در نظر گرفته شود تا بلکه چالش تکرار یا اقتباس تا حدی مرتفع شود. در این حالت با تفکیک بحث کپی کاری از آثار اقتباسی می‌شود حتی به منابعی دست پیدا کرد که به منزله الگویی برای دیگر آثار در این زمینه محسوب می‌شوند و هر کدام دنیای ویژه خود را دارند.