اشراف – شاهرخ صالحی کرهرودی: در جلسه شورای اجتماعی کشور که آذرماه ۱۳۹۴ در حضور رهبر معظم انقلاب برگزار شد، رهبر انقلاب اسلامی در حوزه مدیریت آسیب‌های اجتماعی در کشور یک طرح تقسیم‌کار ملی را به وزارت کشور پیشنهاد دادند و برای حل این معضل ۵ اولویت را مشخص کردند؛ اولویت نخست، بحث اعتیاد و مواد‌مخدر، دومین اولویت حاشیه‌نشینی و ساماندهی این مهم، سومین بحث طلاق، چهارمین اولویت مفاسد اخلاقی و پنجمین اولویت احصای مناطق بحران‌خیز در کشور بود.

در خصوص ۴ اولویت اول، همیشه مسئولان کشور کمابیش صحبت کرده‌اند و از برنامه‌ها و طرح‌های مختلف گفته‌اند اما در خصوص احصای مناطق بحران خیز کمتر صحبت شده است و آمار دقیقی هم از اینگونه مناطق در کشور وجود ندارد.

اگرچه عبارت «بحران خیز» در حوزه مدیریت بحران و حوادث طبیعی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در حوزه آسیب‌های اجتماعی، مناطق بحران خیز به مناطق و محله‌هایی گفته می‌شود که زمینه برای بروز جرم و آسیب بیشتر از سایر مناطق دیگر است و در مواردی نیز برخی مناطق به همین آسیب‌ها شناخته می‌شوند. برای نمونه پیش از انقلاب اسلامی، محله موسوم دروازه غار در جنوب تهران، یکی از این مناطق بحران خیز به لحاظ اعتیاد و مفاسد اخلاقی بود که البته با وجود تلاش‌هایی که پس از انقلاب اسلامی صورت گرفته همچنان به عنوان یک محله بحران خیز در حوزه اعتیاد شناخته می‌شود.

پلاک‌های قرمز و تبعات برخورد با آن

در کنار عبارت «مناطق بحران خیز»، پلیس معمولا با شناسایی خانه‌هایی که به محل تجمع یا تردد مجرمان در برخی محلات تبدیل می‌شود، آنها را با نام «خانه‌های پلاک قرمز» معرفی می‌کند؛ در همین چند وقت اخیر نیز فرماندهان انتظامی کشور از شناسایی ۴۵۰ پلاک قرمز در محلات خاصی از تهران خبر داده بودند.

اگرچه آمار دقیقی از تعداد محلات بحران خیز در کشور وجود ندارد اما پلیس تلاش می‌کند تا با شناسایی پلاک‌های قرمز به دادستانی و اخذ مجوز قانونی، زمینه پلمپ یا تخریب این خانه‌ها را فراهم کند تا امکان تجمع و تبانی مجرمان و معتادان از بین برود؛ موضوعی که البته تبعات اجتماعی دیگری هم در پی دارد و همین تبعات باعث شده تا مبارزه با اماکن تجمع معتادان و مجرمان، علی رغم تلاش‌های انتظامی کمتر به نتیجه برسد. اما واقعیت این است که همه چیز به پلیس ختم نمی‌شود و راهکارهای دیگری هم برای بهبود شرایط در مناطق بحران خیز وجود دارد.

راهکار بهبود مناطق بحران خیز

بررسی مناطق بحران خیز در کشور به خصوص در کلانشهر تهران نشان می‌دهد که اولین و بزرگترین مصیبتی که این مناطق را به سمت بحران سوق می‌دهد، فقر و اعتیاد است. اعتیاد به نحو فزاینده‌ای در لایه‌های پیدا و پنهان مناطق بحران خیز جریان دارد و گرایش به سمت بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی دیگر نیز از همین اعتیاد آغاز می‌شود. در کنار آن، عدم آموزش و بی‌توجهی به مسائل آموزشی و فرهنگی دراین مناطق، زمینه برای گرفتار شدن نسل‌های جوان‌تر و زنان در آسیب‌های اجتماعی را بیش از پیش فراهم می‌کند. به طوری که در بسیاری از مناطق، با ورود گروه‌های مردم نهاد و تلاش برای آموزش کودکان و نوجوانان، تاثیرات و تغییرات در این مناطق نیز آغاز شده و شرایط برای بهبود فضا مهیا شده است.

فقر و نداری در کنار عدم آموزش، بسیاری از جوانان و حتی افراد بزرگسال را هم به دام اعتیاد می‌کشاند؛ محله هم که مستعد چنین شرایطی باشد، گرایش به این مسائل را تشدید و تسریع می‌کند. بنابراین شاید برای بهبود فضای حاکم بر این مناطق هم باید زمینه فقر مادی را از بین برد و هم زمینه فقر فرهنگی را. شاید یکی از فضاهایی که بیش از سایر مناطق نیاز به حضور و فعالیت گروه‌های جهادی و سازمان‌های مردم نهاد در کشور وجود دارد، همین مناطق بحران خیز باشد. مداخله فکری و فرهنگی مردم، بیش از اقدامات پلیسی می‌تواند در ارتقای مناطق بحران خیز نتیجه داشته باشد. هرچند که مداخله و برخورد پلیسی با سرچشمه‌های فساد و جرم در اینگونه مناطق نیز باید ادامه داشته باشد تا زمینه بروز و ظهور جرم نیز همزمان با ارتقای فکری و فرهنگی مردم، خشکانده شود.