به گزارش اشراف- سیده مهدیه قرشی:تحریم‌های غرب موجب شده تا روسیه از شرکای تجاری معمول غربی‌اش منزوی شده و به سوی بازارهای جدیدی برای کسب منافع حرکت کند. این موضوع در درجه اول شامل کشورها و مناطقی می شود که دولت ها در آنها در تحریم ها علیه روسیه شرکت نکرده اند. در این میان، مسکو برای تنوع بخشیدن به روابط اقتصادی خود، علاقه شدیدی به آفریقا نشان داده است، جایی که به صورت گسترده به دنبال مشارکت در تعدادی از صنایع در این قاره است.

برای سیاستگذاران و ناظران غربی، پویایی تعامل مسکو با آفریقا قابل توجه است. دلیل این توجه تا حدودی به جهت نگرانی های ژئوپلیتیکی و ملاحظات رقابت اقتصادی است. همچنین این نگرانی ها به دلیل اثربخش نبودن تحریم‌های غرب بر مسکو نیز تشدید شده است.

در زمینه سرمایه‌گذاری روسیه در افریقا، شرکت‌های روسی صرف نظر از خصوصی‌بودن، دولتی‌بودن یا مشارکت دولتی، از کرملین در قالب یارانه ها و موافقت‌نامه‌های معاف از مالیات، کمک، دریافت می‌کنند. علاوه بر جبران زمان از دست رفته، این حمایت به منافع تجاری روسیه امکان می‌دهد تا خود را بهتر تثبیت کرده و فعالیت‌های خود را گسترش دهند. این نکته قابل توجه است، زیرا مسکو به طور خاص به برخی از زمینه‌ها و صنایع کلیدی خاص علاقه‌مند است.

در عین حال، بسیاری از بنادر آفریقا از نظر تدارکات تجاری بین‌المللی برای روسیه مهم هستند، از جمله بنادر شمال آفریقا (مصر، تونس و الجزایر)، شرق آفریقا (کنیا) و آفریقای جنوبی (آفریقای جنوبی). به همین ترتیب، فرودگاه های آفریقا، به ویژه مراکز هواپیمایی منطقه‌ای مانند قاهره نیز برای مسکو مفید هستند، زیرا تجارت و گردشگران روسی از پروازهای آفریقا استفاده می‌کنند. یکی از نمونه‌ها خطوط هوایی اتیوپی است که پروازهای خود را به روسیه در اوت ۲۰۲۲ تمدید کرد. این دسترسی برای روسیه مهم است زیرا اتحادیه اروپا حریم هوایی خود را بر روی هواپیماهای تحت مالکیت و ثبت نام روسیه بسته است.

همچنین زیرساخت‌های تجاری آفریقا نیز راهی برای دور زدن تحریم‌ها است. این کشورها از تحریم های غرب حمایت نمی‌کنند و برخلاف اتحادیه اروپا، کشتی‌های روسی را از استفاده از بنادر خود منع نکرده‌اند. کشتی‌های روسی می‌توانند در صورت لزوم در این بنادر تعمیر شوند و هزینه چنین خدماتی را بپردازند. از آنجایی که چین و هند ۴۰ درصد از صادرات نفت روسیه را به خود اختصاص می‌دهند و دریای سرخ یک مسیر ترانزیت مهم برای نفتکش‌ها است، دسترسی به بندر در کشورهای ساحلی دریای سرخ – مصر، سودان، اریتره و جیبوتی – نیز بسیار مهم است. علاوه بر این، بندر کیپ تاون در آفریقای جنوبی برای الیگارش‌های روس مفید است و آنها از توقیف قایق‌های تفریحی لوکس خود با لنگر انداختن آنها در کشورهایی که به تحریم‌ها نپیوسته‌اند، اجتناب می‌کنند.

علاوه بر موارد یاد شده، در بعد مالی نیز، بخش بانکداری عمدتاً تحت تسلط دولت در قاره افریقا می تواند به روسیه در انجام معاملات بانکی و مالی بین المللی در مواجهه با تحریم ها در جاهای دیگر کمک کند. حمایت سیاسی و نظامی روسیه از رژیم‌های مختلف در این قاره نیز به این کشور امتیاز مالی بیشتری می‌دهد: دسترسی به طلا از سودان و الماس از جمهوری آفریقای مرکزی. این منابع برای بودجه روسیه ضروری است و اقتصاد این کشور را در برابر تحریم‌های خارجی مقاوم‌تر می‌کند، به‌ویژه که طلا و الماس به راحتی منجمد و مصادره نمی‌شوند.

برای کرملین، طلا و الماس آفریقایی فقط دارایی مالی نیستند. صنعت معدن روسیه که دارای تخصص قابل توجهی است، موفقیت قابل توجهی در این قاره پیدا کرده است و نقش مهمی در سیاست گذاری مسکو ایفا می کند.

آفریقا همچنین غنی از مواد معدنی «خاکی کمیاب» است که در تولید دستگاه‌های پیشرفته (مانند گوشی‌های هوشمند و نمایشگر)، سیستم‌های تبدیل انرژی (توربین‌های بادی، پانل‌های فتوولتائیک و ماشین‌آلات الکتریکی) و تجهیزات نظامی (لیزر و رادار) ضروری هستند. در حالی که غرب، به‌ویژه ایالات متحده، به دلیل ملاحظات زیست‌محیطی در بهره‌برداری از این عناصر محتاط است، اما روس‌ها و چینی‌ها برای تأمین این منابع حیاتی به آفریقا نفوذ کرده‌اند. در نتیجه، روسیه دارای اهرمی بر غرب است، زیرا فناوری مورد نیاز برای گذار به اقتصاد سبز بر این مواد معدنی، متکی است. حتی گروه واگنر روسیه که یک سازمان نظامی خصوصی با روابط کرملین است، اغلب امنیت دولت‌های آفریقایی را در ازای دسترسی به این منابع طبیعی، تامین می‌کند. صنعت کشاورزی و کودهای روسیه نیز در آفریقا از موفقیت برخوردار هستند و وزارت کشاورزی روسیه کشورهای آفریقایی را به عنوان شرکای کشاورزی مناسب برای خود می‌داند.

در همین راستا، روسیه شریک اصلی این قاره از نظر صادرات مواد غذایی و کود است. غذا ۴۰ درصد از سبد مصرفی در آفریقا را تشکیل می‌دهد که مستقیماً تحت تأثیر جنگ اوکراین است، زیرا روسیه و اوکراین نزدیک به ۳۰ درصد از صادرات جهانی گندم را تشکیل می‌دهند. بیش از ۵۰ درصد واردات گندم در بروندی، اوگاندا، رواندا، تانزانیا، سودان و سومالی از روسیه و اوکراین است. علاوه بر این، در سال ۲۰۲۱ روسیه، صادرکننده اصلی کودهای نیتروژن، پرمصرف ترین کود در قاره و دومین صادرکننده کودهای پتاسیم و فسفر بود که ۱۴ درصد از صادرات جهانی را به خود اختصاص داد.

صنایع نفت و گاز روسیه در آفریقا به دلیل ملاحظات امنیتی سیاسی به اندازه جاهای دیگر موفق نیستند. زیرا فرآیندهای بهره برداری نفت و گاز – استخراج، پالایش، حمل و نقل و غیره – به تأسیسات تخصصی نیاز دارند که خود به سرمایه و زمان قابل توجهی برای توسعه نیاز دارند. به عنوان مثال، غول‌های انرژی روسیه مانند گازپروم و روس نفت پس از خروج از لیبی به دلیل مداخله ناتو در سال ۲۰۱۱ به لیبی بازگشتند. با این حال، در حالی که کشورهایی مانند لیبی از روسیه به عنوان مقصد سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند، مسکو امنیت و ثبات سیاسی را نیز پیش‌شرط‌هایی برای هجوم سرمایه می‌داند، بنابراین محدودیت‌های خاصی را اعمال می‌کند.

برخلاف صنایع نفت و گاز، صنعت هسته‌ای روسیه در آفریقا موفقیت هایی را به ثبت رسانده است. Rosatom، یک شرکت دولتی انرژی هسته ای، در ساخت نیروگاه های هسته ای و کمک به کشورهای آفریقایی برای رفع نیازهای تامین انرژی خود فعال است. از نظر اقتصادی و سیاسی، پروژه‌های نیروگاه هسته‌ای سرمایه‌گذاری مناسبی برای مسکو هستند، زیرا وابستگی به تخصص و مواد هسته‌ای آن ایجاد می‌کنند.

صنعت دفاعی روسیه نقش برجسته‌ای در همکاری اقتصادی مسکو با آفریقا ایفا می کند. بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹، دولت روسیه ۱۹ توافقنامه مرتبط با همکاری نظامی با دولت‌های آفریقایی امضا کرد که بر فروش تسلیحات متمرکز بود. حضور روسیه در بازار تسلیحات آفریقا با این واقعیت تسریع شده است که بسیاری از زرادخانه‌های ارتش ملی از اتحاد جماهیر شوروی می‌آیند، زمانی که مسکو تامین‌کننده اصلی تسلیحات به این قاره بود. علاوه بر این، روسیه برای معاملات تسلیحاتی که در چارچوب استانداردهای حقوق بشر و حکومتی است، شرطی قائل نیسا. از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱، مسکو تقریبا نیمی از تجهیزات نظامی وارداتی آفریقا (۴۴ درصد) را تامین کرد، پس از آن ایالات متحده (۱۷ درصد)، چین (۱۰ درصد) و فرانسه (۶.۱ درصد) قرار گرفتند. در این راستا الجزایر، آنگولا، بورکینافاسو، مصر، اتیوپی، مراکش و اوگاندا از بزرگترین خریداران تسلیحات روسیه هستند.

هنوز مشخص نیست که جنگ در اوکراین، تحریم‌های غرب و اختلالات در زنجیره‌های تامین جهانی در سال‌های اخیر چقدر بر صادرات تسلیحات روسیه به این قاره تأثیر گذاشته است، هم از نظر تحویل تجهیزات جدید و هم از نظر تعمیر و نگهداری تجهیزات قدیمی. با این حال، به نظر می‌رسد روسیه مایل به مبارزه برای بازارهای خود است.

با توجه به اینکه کشورهای آفریقایی همچنان در حال توسعه هستند و هدف اقتصادی اولیه روسیه در کوتاه مدت و میان مدت مقاومت در برابر تاثیر تحریم‌های غرب است، تعامل اقتصادی مسکو با این قاره محدودیتی دارد. با این حال، روسیه و کشورهای آفریقایی از هر فرصتی برای تقویت روابط اقتصادی استفاده خواهند کرد. به طور کلی، چرخش روسیه به سمت جنوب جهان، از جمله و به ویژه آفریقا، ممکن است یکی از تعیین‌کننده‌ترین میراث جنگ اوکراین باشد. کشورهای جنوب جهان ممکن است از توان مالی اقتصادهای غربی استفاده نکنند، اما زمین، جمعیت و منابع، آنها را به شرکای مهمی برای قدرت‌های غیر غربی مانند روسیه و چین تبدیل می‌کند. و این چیزی است که سیاستگذاران غربی باید در نظر داشته باشند.

منبع: نشنال اینترست، Vuk V