به گزارش اشراف -سیده معصومه معاف‌رودپیشی: به سال ۱۲۷۹ هجری‌خورشیدی نخستین دستگاه سینماتوگراف توسط مظفرالدین‌شاه به ایران وارد شد و این سرآغازی بود برای سینمای ایران. حتما اولین فیلمِ باصدای فارسی را می‌شناسید؛ «دختر لُر» که توسط اردشیر ایرانی در سال ۱۳۱۲ خورشیدی ساخته شد.

آیا می‌دانید نخستین سالن سینمای ایران در چه سالی و توسط چه کسی برپا شد؟

به سال ۱۲۷۹ (پنج‌سال بعد از اختراع جهانی‌اش به‌دست برادران لومیر) «سینما سولی» که توسط کاتولیک‌ها در تبریز تاسیس شده بود، آغاز به‌کار کرد ولی متاسفانه به‌دلیل نبود فیلم‌های تازه و دسترسی به آنها به‌سال ۱۲۹۵ تعطیل شد.

از اولین‌ها در سینمای ایران چه می‌دانید و آیا نام‌شان را شنیده‌اید؟

اولین فیلمبردار ایرانی: میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی (۱۲۷۹)

اولین سینمای ایرانی: گراندسینما (۱۳۰۵)

اولین فیلم صامت ایرانی: آبی و رابی، اوانس اوگانیانس (۱۳۰۹)

اولین فیلم ناطق ایرانی: دختر لر، اردشیر ایرانی (۱۳۱۲)

اولین فیلم دوبله فارسی: دختر فراری، اسماعیل کوشان (۱۳۲۵)

اولین کارگردان زن ایرانی: شهلا ریاحی، فیلم مرجان (۱۳۳۵)

اولین مجله سینمایی ایرانی: ماهنامه سینمایی فیلم از سال۱۳۶۱ تا امروز

برای تاریخچه هرکدام از این اولین‌ها مقالاتی موجود است، پس با جهشی چندده‌ساله به سینمای بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی نظر می‌کنیم.

***

با کنار زدن موج فیلمفارسی‌های دوران پیش، سینمای بعد از انقلاب به جریان‌سازی فرهنگی در ایران و منطقه کوشید و علی‌رغم فشارهای بی‌پایان بین‌المللی بسیار جدی گرفته شد و همچنان نیز تاثیرگذار است.

فیلم‌های مادر، سارا، خانه دوست کجاست؟، هنرپیشه، طعم گیلاس، جدایی نادر از سیمین، دلشدگان، حضرت مریم، محمد(ص)، می‌خواهم زنده بمانم، ملک سلیمان، شوکران، عروس، اجاره‌نشین‌ها، کلاه‌قرمزی و پسرخاله، شب بیست‌ونهم، رنگ خدا، آژانس شیشه‌ای، گاو، مهمان‌مامان، خیلی‌دور خیلی‌نزدیک، ماهی و گربه، پرویز، ابد و یک‌روز، یک‌تکه نان، قدمگاه، شیار۱۴۳، چ، ناخدا خورشید و شهر موشها (بی‌هیچ‌ ترتیب ‌خاصی) شاید قطره‌ای از دریای متنوع تولیدات کیفی سینمای پس از انقلاب اسلامی در ایران باشند.

***

سینمای ایران طی این سال‌ها با تمام فرازونشیب‌ها راهش را یافته و جریانات انحرافی هیچ‌گاه نتوانسته‌اند مسیر اصلی این هنر را تغییر دهند. این سینما در تاریخ خود افتخارهای بی‌شماری را در عرصه‌های گوناگون نصیب‌مان کرده است؛ چه در عرصه ملی و چه بین‌المللی که این امر بر کسی پوشیده نیست.

محمدعلی کشاورز، علی نصیریان، عزت‌الله انتظامی، داوود رشیدی، داریوش ارجمند، حسین گیل، جمشید هاشم‌پور، پرویز پورحسینی، رضا ژیان، ژاله علو، فخری خوروش، نیکو خردمند، حمیده خیرآبادی، ثریا قاسمی، جمیله شیخی، پرویز پرستویی، رضا کیانیان، مریلا زارعی، مجید مجیدی، ابراهیم حاتمی‌کیا، حمید فرخ‌نژاد، شهاب حسینی، اصغر فرهادی، عباس کیارستمی، داریوش مهرجویی، خسرو شکیبایی، حمید جبلی، علیرضا خمسه، داریوش خنجی، عبداله اسکندری، محمود کلاری، رضا عطاران، ترانه علیدوستی، پوران درخشنده، آزیتا حاجیان، پرویز شهبازی و کمال تبریزی تعداد اندکی از بزرگان تاریخ سینمای ایران هستند.

***

اکنون به بهانه انتخاب ۲۱ شهریورماه به‌عنوان «روز ملی سینما» چه بگوییم؟

چندسال پیش عباس بهارلو، منتقد و پژوهشگر سینما -که کتاب‌های بسیاری را در زمینه سینما تالیف کرده است- در گفت‌وگو با ایسنا و در پاسخ به اینکه آیا مبنای تاریخی درنظر گرفته‌شده برای سینمای ایران درست است و حقیقتا کمابیش ۱۲۰ سال از عمر این سینما می‌گذرد و اینکه بر چه مبنایی این روز را در شهریورماه برای روز ملی سینما برگزیده‌اند، تصریح کرد: «پیش از این چندبار در این‌باره گفته و نوشته‌‌ام. راستش را بخواهید انتخاب این روز، به‌ویژه ۲۱ شهریور، هیچ‌مبنای درست و دقیقی ندارد؛ روزی است که ظاهرا به‌شکل «سمبلیک» به‌‌عنوان روز ملی سینما در ایران انتخاب شده است، زیرا در این روزِ به‌خصوص در سینمای ایران هیچ‌اتفاق خاصی رخ نداده که مبنایی برای روز ملی سینما باشد! توضیح بیشترش اینکه ظاهرا قرار بوده روزی که میرزا ابراهیم‌‌خان عکاس‌باشی برای بار نخست پشت دوربین فیلمبرداری قرار گرفت و مراسم «جشن عید گل» را فیلمبرداری کرد، یعنی شنبه ۲۱ ربیع‌الثانی ۱۳۱۸ قمری برابر با ۲۷ اسد (مرداد) ۱۲۷۹ شمسی یا ۱۸ آگوست ۱۹۰۰ میلادی، به ‌عنوان روز ملی سینمای ایران درنظر گرفته شود و مسئولانی که برای نامگذاری روزهای خاص تصمیم می‌‌گیرند، ظاهرا به‌دلیل خلوت بودن ۲۱ شهریور این روز را به‌عنوان روز ملی سینمای ما تعیین فرموده‌‌اند؛ به همین سادگی و سهولت!»

او ادامه داد: «به‌‌عبارت دیگر می‌‌توان عرض کرد که سینمای ما «همین‌‌جوری» صاحب روزی به‌عنوان روز ملی سینما شده که نه مبنایش روز فیلمبرداری جناب عکاس‌باشی از «جشن عید گل» است و نه هیچ‌چیز دیگر. تا آنجا که کتاب «روزشمار سینمای ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه»- که من سال‌‌ها پیش تالیف و منتشر کرده‌‌ام- نشان می‌دهد در سال‌های آغازین آشنایی و ورود سینما به ایران در شهریورماه هیچ‌اتفاق خاصی رخ نداده است؛ نه تولید فیلم داشته‌‌ایم و نه نمایش فیلم و نه اصولا هیچ‌چیز دیگر. بنابراین عده‌‌ای فرض گرفته‌‌اند که ۲۱ شهریور روز ملی سینمای ایران است، دست‌شان درد نکند.»

او درباره اینکه آیا می‌‌شود فرض کرد که سینمای ایران ۱۲۰ ساله شده است، گفت: «اگر مبنا را روز فیلمبرداری از «جشن روز عید گل» در نظر بگیریم، همین حدودها می‌شود و اگر مثلا ساخته شدن نخستین فیلم ظاهرا داستانی سینمای ایران، یعنی «آبی و رابی» (آوانس اوگانیانس، ۱۳۰۹) را مبنا قرار دهیم، عمرش به ۹۰ سال هم نمی‌‌رسد.»

***

اکنون به سال ۱۴۰۱ و پس از گذشتن توفان کووید-۱۹ آیا قرار است روز ملی سینما را پربارتر از قبل جشن بگیرند یا از زحمات پیشکسوتان فراموش‌شده این عرصه متفاوت از گذشته قدردانی‌کنند؟ الله‌اعلم…