اشراف – شاهرخ صالحی کرهرودی: مقایسه پیشرفت‌های کشور در حوزه مخابراتی و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی در دوران پیش از انقلاب اسلامی با دوران پس از انقلاب شاید در نگاه اول مقایسه درستی نباشد، ولی واقعیت این است که کشور حتی با متر و معیارهای زمان انقلاب نیز، یکی از کشورهای پس مانده در حوزه ارتباطات بوده و فاصله طولانی با استانداردهای جهانی در این حوزه داشته است. فاصله‌ای که در سال‌های پس از انقلاب اسلامی به سرعت جبران شده و حالا می‌توان ادعا کرد که ایران در برخی‌ حوزه‌ها، نه تنها از کشورهای پیشرفته عقب نمانده است که حتی همپای آنان نیز به پیشرفت رسیده است.

راه اندازی اولین خط تلفن در ایران اگرچه به حدود ۸۸ سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی باز می‌گردد اما مطالعه دوره توسعه مخابرات در ایران از سال ۱۲۶۹ تا ۱۳۵۷ نشان می‌دهد که در طی این سال‌ها، هرگز رشد چشم‌گیری در حوزه ارتباطی کشور رخ نداده و شاید اگر خط تلفن باقی مانده از نیروهای متفقین بعد از ترک تهران در دهه ۲۰ شمسی نبود، توسعه خطوط تلفن در پیش از انقلاب اسلامی از آنچه که اتفاق افتاد هم کمتر بود. موضوعی که بعد از انقلاب اسلامی، با یک تغییر بزرگ همراه شد و کشور هرگز معطل توسعه مخابراتی نماند.

مخابرات ایران پیش و پس از انقلاب اسلامی

ایران در سال ۱۳۴۱ شمسی، توسعه چندانی در حوزه مخابراتی نداشت؛ تقریبا در روستاها تلفنی وجود نداشت و در حوزه شهری پایتخت هم تعداد معدودی از افراد تلفن ثابت داشتند. اما در همین سال‌، یعنی ۱۰ جولای ۱۹۶۲ میلادی، اولین ماهواره مخابراتی دنیا، با هدف انتقال مکالمات تلفنی، به فضا پرتاب شد. البته در ۱۶ سال بعد از آن هم انقلاب اسلامی پیروز شد، در حالیکه دنیا به سرعت در حوزه ارتباطات در حال پیشرفت بود، اما خبری از پیشرفت در کشور نبود. در زمان پیروزی انقلاب حدود ۸۰۵ هزار مشترک تلفن ثابت در بین جمعیت ۳۵ میلیون نفری آن زمان وجود داشت از بین روستاهای کشور فقط ۳۰۰ تا ۴۰۰ روستا به تلفن دسترسی داشتند. آن هم یک خط تلفن مشترک در مرکز روستا!

در سال ۵۷ تعداد روستا‌های دارای ارتباط ۳۱۲ روستا بود که تاکنون توسط شرکت مخابرات ایران و یک شرکت خصوصی به ۵۵ هزار و ۱۳۵ روستا ارتباط داده شده است. این دو شرکت همچنین به حدود ۴۹ هزار روستا تلفن خانگی داده‌اند.علاوه بر این به یک و نیم میلیون مشترک روستایی نیز سرویس WLL روستایی داده شده است. سرویس WLL سرویسی است که در مناطقی که امکان کشیدن سیم و بستر سازی فیزیکی برای رساندن تلفن مقدور نیست سرویس تلفن بی سیم به جای تلفن روی سیم با شرایط تلفن ثابت ارایه می‌شود.

حالا ۴۳ سال پس از انقلاب اسلامی، هیچ روستایی در کشور وجود ندارد که دسترسی به تلفن نداشته باشد. عمده روستاهای کشور به مرکز مخابرات و ارتباطات روستایی  موسوم به ICT روستایی مجهز شده‌اند و تعداد مشترکین تلفن ثابت کشور هم از مرز ۳۰ نفر گذشته است. اگرچه در آن زمان، خبری از تلفن همراه نبود اما ۲۵ سال پس از توسعه شبکه تلفن همراه در کشور، حالا ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران به بیش از ۱۱۰ درصد (با احتساب مجموع خطوط همراه ثبت شده در کشور به نسبت جمعیت) رسیده است.

در حالیکه در زمان پیروزی انقلاب اسلامی یک شرکت ژاپنی  فعال در شیراز و شرکت زیمنس آلمان تنها شرکت‌های فعال در حوزه ارتباطی کشور بودند، حالا انبوهی از شرکت‌های دانش بنیان داخلی در حوزه ارتباطات مشغول به فعالیت هستند؛ فارغ از اینکه ایران با بیش از ۵۰ هزار مقاله علمی ثبت شده در حوزه فناوری اطلاعات، رتبه اول علمی در منطقه را به خود اختصاص داده است.

در حالی که یوری گاگارین به عنوان اولین انسان فضانورد در سال ۱۳۴۰ شمسی به فضا رفت، و کشورهای پیشرفته، توسعه فضایی خود را جشن می‌گرفتند اما تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، هرگز خبری از توسعه صنعت فضایی، به عنوان یکی از زیرساخت‌های مهم ارتباطی در دنیا، نبود. این در شرایطی است که حالا ایران، با دسترسی به مدار لئو (مدار پایینی زمین) و ارسال ماهواره به این مدار، خود را در ردیف کشورهای دارای صنعت فضایی مطرح کرده و اگر طبق دستور رئیس جمهور، به شورای عالی فضایی، برنامه‌ریزی‌ها به خوبی پیش برود، ایران قرار است در افق ۱۴۰۴ ماهواره به مدار ژئو (فاصله ۳۶ هزار کیلومتری از سطح زمین) ارسال کند. موضوعی که در زمان پیروزی انقلاب اسلامی، حتی به عنوان خواب و رویا هم مطرح نبود، حالا در آستانه تحقق به واقعیت قرار دارد.

آینده فناوری اطلاعات در چله دوم انقلاب اسلامی

ایران در شرایطی به فناوری فضایی دست پیدا کرده است که ارسال ماهواره‌های مخابراتی به مدارهای مختلف زمین، به مهمترین برنامه فضایی کشور بدل شده است. با تست موتورهای جدید سوخت جامد موشک که در روزهای اخیر توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شد، ارسال موشک به مدارهای بالایی زمین، چندان دور از ذهن به نظر نمی‌رسد. در کنار این تلاش برای ساخت موشک ماهواره بر، حالا، مراکز تحقیقاتی در دانشگاه‌های مهم کشور در حال ساخت چندین ماهواره مخابراتی هستند تا بتوانند آنها را با موفقیت در مدار زمین جای دهند.

در کنار توسعه فضایی، ضریب نفوذ اینترنت نیز به نحو فزاینده‌ای در ده سال اخیر ارتقا پیدا کرده است و کشور در حال آماده‌سازی برای بهره‌مندی همگانی از نسل پنجم اینترنت پرسرعت همراه (G5) است.

توسعه شبکه ملی اطلاعات به سرعت در حال پیشرفت است و به نظر می‌رسد با راه اندازی کامل این شبکه، و تحقق دولت الکترونیک در کشور، بخش مهمی از امور مردم با سرعت، دقت و کیفیت بالایی انجام خواهد شد.

در حوزه زیرساخت‌های ارتباطی نیز، شبکه فیبر نوری کشور به بیش از ۷۰ هزار کیلومتر رسیده است. فیبر نوری، حکم شاهرگ‌های حیاتی شبکه ارتباطی را دارد و سرعت و کیفیت اینترنت به آن وابسته است. پس برای بالا رفتن سرعت اینترنت و کم شدن قطع‌ و وصلی آن، باید شبکه فیبرنوری گسترده و خوبی در اختیار داشت.

با وجود گسترش شبکه تلفن همراه در کشور، اما توسعه شبکه تلفن ثابت نیز در کشور ادامه دارد. و این مسیر، همچنان ایران دارد تا در چله دوم انقلاب اسلامی، تحقق ایران هوشمند در دسترس تر از همیشه باشد.