اشراف – ملیحه عنبری: عصر کرونا حالا به بیش از یکسال رسیده است و معلوم نیست تا چند سال دیگر، مهمان ناخوانده زندگی مردم دنیا باشد؛ واکسن‌های ساخته شده هم همگی در مرحله آزمایش هستند و اینکه تا چه حد بتوانند جامعه بشری را در مقابل این بیماری کشنده محافظت کنند، هنوز مشخص نیست. حالا در چنین شرایطی، زندگی مردم تعطیل بردار نیست. مردم نیاز به تامین مایحتاج خود دارند و برای خرید باید بتوانند دسترسی به بازارهای مختلف داشته باشند اما آیا خرید حضوری و مراجعه به بازارها و مراکز خرید، تنها راه تامین این نیازهاست؟ به طور حتم پاسخ منفی است و همانطور که خریدهای برخط و غیرحضوری در همه جای دنیا رواج یافته، حالا در عصر کرونا هم، این خریدها می‌تواند پاسخگو و حتی جایگزینی جدی برای تامین نیازهای مردم باشد. اما آیا خریدهای غیرحضوری و برخط، همین قدر ساده و بدون مشکل است؟

خریدهای اینترنتی از کجا آغاز شد؟

با آغاز نسل دوم اینترنت در دنیا از سال ۱۹۹۰ میلادی، امکان خرید اینترنتی، یکی از دستاوردهای مهم اینترنت برای مردم دنیا بود؛ سایت‌هایی مثل آمازون ابتدا از داخل یک گاراژ و صرفاً با فروش تعداد محدودی کتاب کار خود را آغاز کردند و در اندک زمانی با استقبال مردم، ابتدا دامنه فروش کتاب گسترش پیدا کرد و بعد محصولات دیگر هم به این فروشگاه اضافه شد. حالا این سایت به بزرگترین سایت فروش اینترنتی در جهان بدل شده است و مالک آن، در ردیف سه شخص پولدار کره زمین معرفی می‌شود. البته این تجربه منحصر به سایت آمازون باقی نماند و از حدود ۲۰ سال قبل با توسعه ضریب نفوذ اینترنت در دنیا، سر و کله فروشگاه‌های اینترنتی هم در همه در کشورهای دنیا پیدا شد. این فروشگاه‌ها به طور معمول، در ابتدای فعالیت تنها دایره کمی از مشتریان را پوشش می‌دادند اما با گسترش روزافزون اینترنت، هر روز بر حجم مشتریان این فروشگاه‌ها افزوده می‌شود. آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۹ میلادی، حدود ۸۰ درصد کاربران اینترنت حداقل یک خرید آنلاین را در این سال تجربه کرده‌اند و بر این اساس، حدود ۱۵ درصد خرده فروشی محصولات در جهان، به صورت برخط و غیرحضوری بوده است.

آمار فروش اینترنتی در ایران چقدر است؟

آمارهای فروش اینترنتی در ایران تا سال ۱۳۹۰ از رشد چندانی برخوردار نبوده است اما در دهه اخیر، فروش محصولات اینترنتی به صورت تصاعدی ادامه داشته است. آمارهای پرداخت اینترنتی از درگاه‌های بانکی موسوم به شاپرک، حاکی از فروش ۱۳۸ هزار میلیارد در سال ۱۳۹۶ بوده و این در حالی است که سفارش محصولات اینترنتی در سال ۱۳۹۸ با رشد چهار برابری به حدود ۵۵۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. برای درک بزرگی این عدد، کافی‌ست تصور کنید که حجم فروش اینترنتی کالاها در سال ۱۳۹۸ معادل کل بودجه عمومی دولت در این سال بوده است!

در سال گذشته، حدود ۱.۵ میلیارد بار تراکنش توسط مردم در حوزه تجارت الکترونیک انجام شده که البته این خریدها، تنها ۴ درصد تراکنش‌های شبکه‌های بانکی را به خود اختصاص داده است.

خرید اینترنتی در عصر کرونا

شیوع کرونا در سال ۱۳۹۹ و تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارها به فرصت جدیدی برای توسعه کسب‌وکارهای اینترنتی بدل شده است؛ بسیاری از مغازه‌ها و کسب و کارهای کوچک، که در دوران قرنطینه، یا محدودیت‌های اعمال شده، امکان فعالیت خود را از دست داده بودند، به فکر راهکارهایی برای تداوم فعالیت خود از طریق فضای مجازی افتادند. برخی‌های سایت‌های فروش اینترنتی را توسعه دادند و برخی هم از طریق شبکه‌های اجتماعی به فروش و ارائه محصولات خود پرداختند. اگرچه فروش اینترنتی، فضایی نامحدود را برای انتخاب محصول مورد نظر پیش روی مردم قرار می‌دهد اما خطرات اینگونه خریدها هم چندان کم نیستند و افراد بسیاری در همین فضا، یا پولشان را از دست داده‌اند یا جنسی را خریده‌اند که مطابق سلیقه‌شان نبوده است.

فروش‌های اینترنتی در کشور به دو دسته تقسیم می‌‌شوند؛ برخی از فروشگاه‌های اینترنتی، دارای نماد تجارت الکترونیک و اعتماد الکترونیکی موسوم به «ای نماد» هستند. این فروشگاه‌ها مجوز عرضه اینترنتی محصولات را دارند و به واسطه مجوزها و نظارت‌هایی که صورت می‌گیرد، قابل اطمینان بوده و عموم مردم مشکل چندانی با آنها ندارند. اما دسته دوم فروشگاه‌های اینترنتی، فروشگاه‌هایی هستند که یا مجوز ندارند یا در قالب صفحات مجازی در شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام و تلگرام و غیره به فعالیت می‌پردازند. این فروشگاه‌ها مجوزی ندارند و اگر در خصوص فروش محصولی، پاسخگو نباشند، دست مشتری به جایی بند نیست.

عمده کلاهبرداری‌ها و البته نارضایتی‌ها از فروش‌های اینترنتی هم مربوط به فروشگاه‌های دسته دوم است؛ هرچند که گلایه‌های مردم از فروشگاه‌های دارای مجوز هم چندان کم نیست و آنها هم مشکلات مخصوص به خودشان را دارند.

حالا در شرایطی جامعه ایرانی به استقبال دومین نوروز عصر کرونایی می‌رود که برخلاف سال گذشته، بسیاری از مردم حالا یا به واسطه خستگی یا به واسطه جدی نگرفتن خطرات کرونا، بی‌محابا به حضور در مراکز خرید، شلوغ و پر تردد می‌پردازند. انتشار تصاویر مختلف از حضور مردم در بازارهای گوناگون نشان می‌دهد که مردم همچنان خرید حضوری را اولویت اول خود می‌دانند و علی‌رغم توسعه تجارت الکترونیک در کشور، همچنان سهم اصلی فروش کالاها و خدمات، به صورت حضوری انجام می‌شود.

در شرایط کرونا که توصیه اصلی دستورالعمل‌های بهداشتی به پرهیز از حضور در تجمعات و اماکن شلوغ است، خریدهای غیرحضوری و اینترنتی، راه حل مطمئن‌تری از خریدهای حضوری است اما به شرطی که مردم بتوانند به راحتی برای اینگونه خریدها، به فروشگاه‌های معتبر دسترسی داشته باشند.

پایانی برای کرونا متصور نیست اما خریدهای حضوری می‌تواند تبديل به خريدهاي اينترنتي شود تا هم سلامت مردم حفظ شود و هم رونق كسب و كارها، در فضاي ديگري، پيگيري شود.