اشراف – شاهرخ صالحی کرهرودی: با وجودی که حوزه مهاجرت و اتباع خارجی در دو دهه اخیر دچار تحولات عظیمی در دنیا شده و بسیاری از کشورها رویکرد فرصت محوری را نسبت به مهاجران اتخاذ کرده‌اند، قوانین داخلی جمهوری اسلامی ایران هنوز نتوانسته‌اند در این زمینه بسترهای لازم برای جذب اتباع بیگانه را به عنوان یک فرصت فراهم کنند. در حال حاضر بسیاری از کشورها در سراسر جهان با چالش‌های پیری جمعیت و کمبود نیروی کار ماهر در بخش‌های اقتصادی و مشاغل خاص روبرو هستند. در واقع مکانیزم جذب نیروی انسانی ماهر در بسیاری از کشورهای دنیا، تکمیل کننده پازل نوآوری و کارآفرینی در این کشورهاست. با گذشت بیش از چهار دهه از حضور مهاجران افغانستانی در ایران همچنان سیاست‌گذاران با چالش ساماندهی حضور آنها در کشور روبرو هستند. روی کار آمدن طالبان در تابستان ۱۴۰۰ و تشدید ناامنی و بی ثباتی در داخل افغانستان، به ویژه تهدیدهای جانی نسبت به شیعیان در این کشور از یکسو، گستردگی مرزهای جمهوری اسلامی ایران و حضور گروه‌های بزرگ و بعضا رصد نشده مهاجران در داخل خاک ایران برای چندمین بار نشان داد که موضوع مهاجرین و پناهندگان همچنان یکی از دغدغه‌های جمهوری اسلامی در دهه‌های آینده خواهد بود. بنابراین نیاز است در این حوزه تدابیر خاصی اتخاذ گردد تا از تبعات آن کاسته شده و از فرصت‌های آن بهره‌برداری شود. واقعیت این است که در سال‌های گذشته، بخش زیادی از نخبگان افغان راهی دانشگاه‌های اروپایی و آمریکایی شده و اکنون در مراکز تحقیقاتی بسیاری می‌توان حضور دانشمندان افغان را مشاهده کرد. این در شرایطی است که دانشگاه‌های داخلی کمتر به فکر جذب و تسهیل حضور نخبگان افغان در فضای تحقیقاتی و پژوهشی کشور بوده‌اند و از این منظر فرصت بزرگی از دست رفته است.

در سطح نیروی کار ارزان هم، به دلیل عدم ساماندهی درست نیروهای مهاجر، بسیاری از مشاغلی که می‌تواند توسط این عده انجام شده و سطوح شغلی بالاتر به نیروی ایرانی اختصاص یابد، به دلیل عدم مدیریت درست قضیه، با چالش مواجه شده و تا حدودی این قصه برعکس شده است. اینها مواردی است که باید در قوانین و مقررات راجع به پذیرش و حضور اتباع بیگانه در کشور دیده شده و سطوح مختلف آن، اعم از ورود، حمایت، تحصیل و اشتغال آنها مورد توجه قرار گیرد.

در مقابل فرصت‌هایی که حضور اتباع بیگانه در کشور دارند، البته تهدیدات انتظامی و امنیتی هم در خصوص حضور آنها وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. وقوع حوادثی مثل هر دو حمله تروریستی به شاهچراغ، گزارش مواردی از تجاوز، اعتیاد، سرقت و جرایم دیگر توسط اتباع بیگانه همگی از مسائل امنیتی هستند که توان مضاعفی را از نیروهای انتظامی و امنیتی طلب می‌کند تا بتوان این اتباع را تحت نظر و مراقبت قرار داد تا از وقوع جرم و مسائل امنیتی توسط آنها جلوگیری شود.

از سوی دیگر، مسائل اجتماعی و فرهنگی ناشی از حضور اتباع بیگانه در کشور است. بسیاری از این اتباع، پس از مدتی حضور در شهرها یا روستاهای کشور، اقدام به ازدواج با اتباع ایرانی می‌کنند و از آنجایی که این ازدواج‌ها برخلاف ماده ۱۰۶۰ قانون مدنی و بدون اخذ مجوزهای لازم صورت می‌گیرد، ثبت نشده و فرزندان حاصل از این ازدواج نیز با چالش مواجه خواهند بود. ضمن اینکه به دلیل عدم ثبت ازدواج، امکان حمایت قانونی از دختران ایرانی نیز در مقابل تعدیات این اتباع وجود ندارد.

در حوزه مسائل اجتماعی و اقلیمی نیز، با توجه به ممنوعیت تردد اتباع افغان در برخی استان‌های کشور، شاهد تشکیل کلونی‌های جمعیتی این اتباع در حاشیه برخی شهرهای کشور و روستاها هستیم. این جمعیت کثیر، در برخی موارد بافت فرهنگی و اجتماعی مردم منطقه را تحت تاثیر قرار داده و باعث ایجاد تنش‌هایی بین مردم و این اتباع می‌شود که خود به خود مسائل دیگری را هم رقم میزند.

حضور اتباع بيگانه بخصوص اتباع كشورهاي فارسي زبان و شيعه مذهب به لحاظ فرهنگي يك فرصت است، اما در كنار فرصت، بايد ضمن اصلاح قوانين و مقررات، تهديدات آن و آثاري كه بر روي نيروهاي انتظامي و امنيتي داخل كشور هم دارد، لحاظ شود.