انتخاب کتاب برای کودک و نوجوان مسئلۀ مهم و پررنگی است که گاهاً در میان مشغلۀ های والدین فراموش می‌شود و اهمیت آن رنگ می‌بازد. کتاب غذای روح و تقویت کننده کلام و فرهنگ کودکان ما است که در شکل‌گیری آینده آنها نقش بسیار مهمی دارد،به همین مناسبت سعی کردیم در این مطلب تعدادی از راهکارهای انتخاب کتاب برای کودکان و نوجوانان را به بزرگ‌ترها شرح دهیم:

توجه به ارزش‌های فرهنگی و خانوادگی

ارزش‌های محیطی که کودکان در آن رشد می‌کنند یکی دیگر از نکته‌های مهم انتخاب کتاب برای کودکان است. آیا فلان موضوع کتاب متناسب با ارزش‌های تربیتی و خانوادگی کودک است یا مغایرت دارد؟ برای مثال یکی از خطوط قرمزهای خانواده‌ی شما مسئله‌ی  سیگار یا قلیان است؛ آیا پسند شماست که کودکتان کتابی بخواند که با این موضوع به طور عادی برخورد داشته ‌باشد یا به نوعی ترویج دخانیات باشد؟! یا خیلی موضوع‌های دیگری که ممکن است در کتاب‌ها وجود داشته باشد و شما انتخابتان این است فعلاً و در این بازه‌ی زمانی کودکتان مطلبی در این باره نخواند.

آشنایی با احکام و مسائل مذهبی نمونه‌ی خوبی برای این موضوع است چرا که ارزش‌گذاری آن در خانواده‌های مختلف، بسیار متفاوت است. مغایرت داشتن کتاب انتخابی با ارزش‌های خانوادگی شما نه‌تنها ممکن است برای کودک آگاهی و رشدی نداشته باشد بلکه چه‌بسا برایش چالش فکری هم درست کند. پس حتماً باید حواس‌مان به ارزش‌ها و ضدارزش‌های محیطی که کودک در آن رشد می‌یابد باشد که در انتخاب کتاب اشتباه نکنیم!

مشاهده‌گری

نکتۀ مهم بعدی برای انتخاب کتاب و هر برنامه‌ای که قرار است برای کودکان انجام شود، مشاهده‌گری است. فرض کنید می‌خواهید کتابخانه‌ی مهد کودک یا مدرسه‌ای را تجهیز کنید. با شور و شوق می‌روید و کتاب‌های پرفروش انتشارات‌های محبوب‌تان را توی سبد خریدتان می‌ریزید؛ اما صبر کنید! لطفا قبل از اینکه کارت بکشید یک لحظه دست نگه دارید. آیا این کتاب‌ها متناسب با نیاز و روحیه کودکانی آن مهد کودک و یا مدرسه انتخاب شده‌اند؟ آیا کتابی که پرفروش نمایشگاه است، برای همه‌ی کودکان با روحیه و فرهنگ  متفاوت در اقصی نقاط ایران مناسب است؟! بدون شک اینطور نیست! ممکن است آن کتاب پرفروش اصلاً  با سطح مهارت‌های خواندن یا حتی خواسته‌ها و حتی فرهنگ و ارزش‌های همه‌ی کودکان متناسب نباشد.

مشاهده‌گری مهرۀ گمشده‌ی کارهای فرهنگی است. ما آدم‌ها معمولاً بدون اینکه چند صباحی خودمان را درگیر دنیای کودکان کنیم و به مشاهده‌ی کودکان بنشینیم و سپس با شناخت کافی که از کودکان به دست آوردیم برای آن‌ها کتاب یا طرح و حتی انیمیشنی را انتخاب کنیم، برای اینکه سریع‌ تر کاری را انجام داده باشیم، دم‌دستی‌ترین انتخاب‌ها را انتخاب می‌کنیم.

پس برای اینکه از انجام کارهای سطحی دور بمانیم دقت داشته باشیم که اولین مرحله از انتخاب کتاب این است که ببینیم کتاب را برای چه‌جور کودکی می‌خواهیم؟ آن کودک‌ چه سلیقه در خواندن کتاب دارد؟ بیشتر با چه سبک کتابی آشنا است؟ طنز باشد یا ترسناک؟ اصلاً داستان را بیشتر دوست دارد یا شعر؟ حالا که مثلاً داستان دوست دارد، کتاب در فضای ایرانی را دوست دارد یا ترجمه را؟ نقاشی‌ها و تصویرگری رنگی کتاب ها را می‌پسندد یا کتاب‌‌‌های تصویردار برایش بی‌معنی است؟ دانشنامه‌ها چشم‌هایش را می‌گیرند یا کتاب‌های کوچک با تعداد صفحه‌های کم؟ شاید حتی قبل‌تر از همه‌ی این‌ها باید ببینیم بچه اصلاً به خود کتاب و کتاب‌خوانی علاقه دارد یا نه!

شما اگر بتوانید از مسیر و استاندارد مشاهده‌گری کودکان سربلند بیرون بیایید بیشتر راه پرپیچ و خم انتخاب کتاب را پیش آمده‌اید و هوشیارانه خیلی از کتاب‌هایی را که ممکن است انتخاب کودک‌تان نباشند از دایره ‌ی انتخابی‌تان حذف می‌کنید.

متناسب با نیاز دنیای کودک

نکتۀ مهم بعدی که باید در انتخاب کتاب به آن توجه کنید دغدغه و نیاز فعلی کودک است که آیا این کتاب مناسب با دنیای امروز کودک است یا نه؟

مثلاً کتابی را در نظر بگیرید که داستان‌پردازی عالی و تصویرگری زیبایی دارد و نویسنده یا مترجم معروفی هم آن را نوشته یا ترجمه کرده، موضوع کتاب هم مثلاً دربار‌‌ۀ از دست دادن والدین است و در کل کتاب از تمام زوایا منحصربه‌فرد است؛ اما در شرایط کنونی موضوع برای کودک شما محلی از اعراب ندارد! به ‌نظرتان باز هم این کتاب می‌تواند گزینه‌ی مناسبی برای کودک شما باشد؟! بدون شک نه! چون ممکن است  این موضوع موجب ایجاد استرس و اضطراب در کودکتان شود و  حالا چون شاخک‌هایش دربار‌ۀ موضوغ از دست دادن والدین جنبیده به هیچ صراطی مستقیم نشود و دیگر در اتاقش نخوابد و تا مدت های طولانی در کنار شما بخوابد.

پس موضوع کتاب یکی از فاکتورهایی است که باید صبورانه برایش وقت بگذارید. قبل از خرید گوشه‌ی دنجی پیدا کنید، کتاب را ورق بزنید، ببینید آیا موضوع این کتاب همان چیزی است که می‌خواهید امروز کودک‌تان درباره‌اش تأمل و فکر داشته باشد؟

انتخاب خالق کتاب مناسب

ناشران برتر، نویسنده و مترجم‌های پرکار و توانمند و تصویرگرهای خلاق را بشناسید و کتاب‌های‌تان را از بین آثار آن‌ها انتخاب کنید. اما یادتان باشد و گوشه‌ی ذهن‌تان این را برای همیشه داشته باشید که ناشرهای معروف هم می‌توانند کتاب‌های افتضاح چاپ کنند و برایش هم کلی تبلیغات رنگارنگ دهان‌پرکن هزینه کنند. نویسنده‌ها و مترجم‌های درجه یک کارهای سطحی هم دارند و تصویرگرها هم مثل همۀ آدم‌ها می‌توانند هرازگاهی بی‌گدار به آب بزنند. پس برای تهیۀ خوراک فرهنگی فرزندتان حساس باشید؛ همان‌طور که برای خرید یک لباس یا خوراکی برند یا مارک های مختلف را بررسی می‌کنید، به همان میزان هم برای انتخاب کتاب وقت بگذارید.

در آخر توجه داشته باشید که کتاب خواندن یک عادت است. هیچ بچه‌ای را نمی‌توان یک‌شبه کتاب‌خوان کرد. پس اگر علاقه‌مندید بچه‌ها با کتاب عجین شوند باید کتاب خوب و مناسب با روحیۀ آنها انتخاب کنید و برای‌شان از کودکی کتاب خوب بخوانید. زیرا پژوهش‌ها نشان می‌دهد بچه‌هایی که قبل از رفتن به دبستان لذت خواندن را تجربه کرده‌اند، در مدرسه علاقه‌ی بیشتری به نوشتن و خواندن دارند.