اشراف – ملیحه عنبری: بیماری وضعیت جدیدی برای یک فرد محسوب می‌شود که ممکن است او را مجبور به ترک محل زندگی خود و اقامت در یک محیط درمانی کرده و فرد ملزم باشد در کنار افرادی به غیر از آشنایان و وابستگان خود برای مدتی هرچند محدود به زندگی بپردازد. فرد بیمار در طول مدت بیماری مجبور به اطاعت از دستوراتی است که از سوی پزشک معالج برای طی روند درمانی وی صادر می‌شود و همه اینها در کنار رنج ناشی از بیماری است که بیمار باید آن را تا بهبودی کامل تحمل کند، اما در کنار همه این موضوعات و اجبارها، بیمار از حقوق و تکالیفی برخوردار است که عنصر رضایت مهم‌ترین رکن تشکیل‌دهنده آن محسوب می‌شود.

منشور حقوق بیماران در دنیا

در کشورهای مختلف دنیا، منشورهایی برای رعایت حقوق بیماران در همه مراکز درمانی تصویب و اجرایی می‌شود. در برخی موارد مانند اتحادیه اروپا علاوه بر رویه‌های داخلی کشورهای عضو، یک منشور ۱۹ ماده‌ای نیز حقوق بیمار را در طول درمان به تفصیل شرح داده یا منشور حقوق بیمار از نظر اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا در ۲۲ ماده در سراسر ایالات متحده آمریکا به عنوان رویه واحد مدنظر قرار گرفته و اجرایی می‌شود.

علاوه بر اینها در سطح بین‌المللی نیز، منشورهای دیگری مانند منشور اتحادیه جهانی پزشکی در ۳۰ ماده وجود دارد که بسیاری از کشورهای دنیا برای رعایت حقوق بیماران به آن استناد کرده و از آن استفاده می‌کنند.

روح حاکم بر تمام این منشورها به طور عموم یکسان بوده و در مواردی مواد مندرج در این منشورها به طور کامل مشابه و حتی یکسان هستند. برای مثال رعایت حریم خصوصی بیمار، ازجمله نکاتی است که به اتفاق در همه منشورهای حقوق بیمار ذکر شده و بر آن تاکید شده است.

عدم تبعیض در ارائه خدمات و تقسیم‌بندی بیماران تنها براساس فوریت و ضرورت نیاز به خدمات پزشکی موضوع دیگری است که به طور عمومی در منشورهای پزشکی به آن اشاره شده است.

اطلاع از نوع بیماری، مدت درمان، عوارض تاخیر در درمان و مشکلات بعدی ناشی از درمان کردن یا نکردن بیماری، نکته دیگری است که در منشورهای پزشکی به آن اشاره شده است. براساس آنچه که در منشور اتحادیه جهانی پزشکی برای حقوق بیماران ذکر شده است. براساس ماده ۱۸ این منشور: «بیمار حق دارد از کلیه اطلاعات ثبت شده در پرونده پزشکی خود از جمله وضع سلامتی‌اش که شامل حقایق پزشکی درمانی نیز هست، مطلع باشد.»

در مجموع و به طور خلاصه می‌توان حقوق بیماران را که به طور مشترک در منشورهای مختلف ذکر شده است، در ۹ بند احصا کرد. بر این اساس: ۱ ـ «حق برخورداری از مراقبت و درمان مناسب و با کیفیت بالا، بدون هیچ گونه تبعیض؛ ۲ ـ حق برخورداری از اطلاعات بهداشتی ـ درمانی مربوط به وضعیت بیماری خود؛ ۳ ـ حق محرمانه بودن اطلاعات بهداشتی ـ درمانی بیمار و رازداری ارائه‌کنندگان خدمات بهداشتی و درمانی؛ ۴ ـ حق اعلام رضایت آگاهانه برای هر گونه مداخله بهداشتی ـ درمانی؛ ۵ ـ حق استقلال رأی و تصمیم‌گیری در مورد نوع خدمات بهداشتی ـ درمانی؛ ۶ ـ حق رعایت محیط خصوصی بیمارستان؛ ۷ ـ حق داشتن آرامش؛ ۸ ـ حق ابراز اعتراض و شکایت و ۹ ـ حق جبران خسارت.» ازجمله حقوق مشترک بیمار در تمامی منشورهای ذکر شده است.

منشور حقوق بیماران در ایران

در راستای حقوق بیماران در دنیا، در ایران هم دو دستورالعمل در راستای منشور حقوق بیماران به تصویب رسیده و روند اجرایی به خود گرفته است. اول منشور حقوق بیمار است که در ۱۰ ماده سال ۱۳۸۰ به تصویب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسیده است. دوم آئین‌نامه انتظامی رسیدگی به تخلفات پزشکان است که به تصویب سازمان نظام پزشکی رسیده و در آن به مواردی از حقوق بیماران و ضرورت رعایت آن توسط کادر درمانی اشاره شده است. در منشور حقوق بیماران وزارت بهداشت نیز همگام با منشورهای جهانی بر ضرورت ارائه خدمات بدون تبعیض به بیماران تاکیده شده و آمده است: «بیمار حق دارد در اسرع وقت درمان و مراقبت مطلوب موثر و همراه با احترام کامل را بدون توجه به عوامل نژادی، فرهنگی و مذهبی از گروه درمان انتظار داشته باشد.»

همچنین در ماده ۳ و ۴ این منشور نیز بر ارائه اطلاعات به بیمار از مراحل بیماری و سیر درمانی آن تاکید شده و گفته شده است: «بیمار حق دارد درخصوص مراحل تشخیص، درمان و سیر پیشرفت بیماری خود اطلاعات ضروری را شخصا یا در صورت مایل از طریق یکی از بستگان از پزشک معالج درخواست کنند. به طوری که در فوریت‌های پزشکی این امر نباید منجر به تاخیر در ادامه درمان یا تهدید جانی بیماری شود.» و «بیمار حق دارد قبل از معاینات یا اجرای درمان، اطلاعات ضروری درخصوص عوارض احتمالی یا کاربرد سایر روش‌ها را در حد درک خود از پزشک معالج دریافت و در انتخاب نهایی درمان مشارکت کند.»

همچنین درخصوص خاتمه درمان نیز این حق به بیمار داده شده تا از کادر درمانی بخواهد به روند درمان او خاتمه دهند و بر این اساس در ماده ۵ منشور آمده است: «بیمار حق دارد در صورت تمایل شخصی و عدم تهدید سلامتی آحاد جامعه طبق موازین قانونی رضایت شخصی خود از خاتمه درمان را اعلام یا به دیگر مراکز درمانی مراجعه کند.»

درخصوص رعایت حریم خصوصی بیمار نیز ماده ۶ منشور تاکید می‌کند: «بیمار حق دارد جهت حفظ حریم شخصی خود از محرمانه ماندن محتوای پرونده پزشکی، نتایج معاینات و مشاوره‌های بالینی جز در مواردی که براساس وظایف قانونی از گروه معالج اعلام صورت می‌گیرد، مطمئن شود.»

همچنین «بیمار حق دارد از رازی‌داری پزشک و دیگر اعضای تیم معالج خود برخوردار باشد، لذا حضور بالینی افرادی که مستقیما بر روند درمان شرکت ندارند، موکول به کسب اجازه بیمار خواهد بود.»