اشراف – شاهرخ صالحی کرهرودی: نهم اردیبهشت‌ماه در حالی در تقویم رسمی کشور به عنوان «روز روانشناس و مشاور» نام‌گذاری شده است که به نظر می‌رسد این روز فرصتی برای بازنگری در جایگاه مشاوران، به‌ویژه در حوزه خانواده، و تأمل بر نقش آنان در تقویت بنیادهای اجتماعی باشد. در سال‌های اخیر همواره بر ضرورت پرداختن به سلامت روان در جامعه ایرانی تأکید شده، اما با این وجود، سهم مشاوره خانواده در سیاست‌گذاری‌های کلان اجتماعی، همچنان کمتر از میزان نیاز جامعه است.

اهمیت مشاوره در مسائل خانوادگی

بر اساس اعلام رسمی قوه قضاییه، در حال حاضر حدود ۴۰۰ مرکز مشاوره خانواده با حدود ۲۲۰۰ مشاور در کشور فعال‌است؛ مراکزی که نقش میانجی در حل‌وفصل دعاوی خانوادگی ایفا می‌کنند و از ابتدای فعالیت خود تا پایان سال ۱۴۰۲، بالغ بر ۱۵ هزار پرونده را به سازش ختم کرده‌اند. این در حالی است که به استناد سرشماری‌های رسمی، بیش از ۲۵ میلیون خانوار در کشور زندگی می‌کنند و نیاز به خدمات مشاوره‌ای به صورت فراگیر و مستمر، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر به شمار می‌رود.

مقایسه نسبت تعداد مشاوران با جمعیت کشور، نشان می‌دهد فاصله معناداری میان ظرفیت موجود و نیاز واقعی وجود دارد. بر اساس استانداردهای جهانی، به ازای هر ۵۰ خانواده باید حداقل یک مشاور فعال باشد؛ رقمی که برای ایران به بیش از ۵۰۰ هزار مشاور می‌رسد. این در حالی است که طبق برآوردهای انجمن‌های تخصصی، تنها حدود ۶۵ هزار روانشناس و مشاور دارای مجوز حرفه‌ای در کشور فعالیت دارند که همه آن‌ها نیز در حوزه خانواده تخصص ندارند.

علاوه بر کمبود منابع انسانی، چالش‌های دیگری نیز در مسیر دسترسی خانواده‌ها به خدمات مشاوره‌ای دیده می‌شود. از یک سو، بخش قابل توجهی از جامعه، به دلیل آشنا نبودن با مزایای مشاوره یا نگرانی از برچسب‌های اجتماعی، از مراجعه به مشاور خودداری می‌کنند. از سوی دیگر، هزینه‌های بالای جلسات مشاوره، عدم پوشش بیمه‌ای مناسب و حضور افراد فاقد صلاحیت حرفه‌ای در این حوزه، به بی‌اعتمادی عمومی دامن زده است.

یافته‌های پژوهشی در این زمینه نیز قابل توجه است. به عنوان نمونه، در یک مطالعه میدانی، ۲۴ درصد از افراد نیازمند مشاوره، علت عدم مراجعه خود را «نبود شناخت کافی از مشاوران متخصص» و ۱۶ درصد نیز «هزینه‌های بالا» عنوان کرده‌اند. همچنین ضعف در نظام رتبه‌بندی و نظارت حرفه‌ای، سبب شده تا کیفیت ارائه خدمات در مراکز مختلف، از ثبات کافی برخوردار نباشد.

راهکارهای ارتقای جایگاه مشاوران خانواده

برای حل مشکلات مربوط به دسترسی و کیفیت مشاوره‌های خانواده، سه راهکار اساسی قابل پیشنهاد است:

نخست، توسعه کمی و کیفی مراکز مشاوره تخصصی در حوزه خانواده، از طریق آموزش نیروهای متخصص و گسترش دسترسی در مناطق محروم و کم‌برخوردار. دوم، انجام اقدامات فرهنگی و آموزشی برای ترویج مراجعه به مشاور به عنوان اقدامی پیشگیرانه و منطقی، نه صرفاً واکنشی در برابر بحران و سوم، بازنگری در سیاست‌های حمایتی بیمه‌ای و نظام‌مند‌سازی تعرفه‌ها با هدف تسهیل در بهره‌مندی عموم مردم از این خدمات.

تردیدی نیست که خانواده به عنوان واحد پایه‌ساز جامعه، در معرض انواع تهدیدات فرهنگی، اقتصادی و روانی قرار دارد. در چنین شرایطی، نهادینه‌سازی جایگاه مشاور خانواده می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از فروپاشی‌های خاموش خانوادگی ایفا کند؛ امری که در بلندمدت، منافع آن متوجه کل ساختار اجتماعی و حتی کاهش هزینه‌های نهادهای قضایی و حمایتی خواهد شد.

روز روانشناس و مشاور، فرصتی است برای بازاندیشی در نقش این متخصصان در زندگی امروز ایرانیان. مسئولیت سیاست‌گذاران در این میان، فراهم ساختن زیرساخت‌های حرفه‌ای، تسهیل دسترسی عمومی، و صیانت از شأن و اعتبار مشاوران خانواده است؛ چرا که استحکام بنیان خانواده، بدون تکیه بر سلامت روان و ارتباط مؤثر میان اعضا، ممکن نخواهد بود.