به گزارش اشراف-سیده‌معصومه معاف‌رودپیشی: وقتی پای خاطرات یا گفت‌وگوهای افسران پیشکسوت این قوا می‌نشینیم بی‌برو برگرد به شجاعت آنان بیشتر پی ‌می‌بریم و با دیدن تصاویر عملیات‌های گوناگون چه در دوران جنگ و چه غیر از آن حرکات دلیرانه‌شان را بیش از پیش می‌ستاییم.

ابتدا اشاره‌ای به تاریخچه این نیرو:
به سال ۱۲۹۸ خورشیدی همزمان با اواخر دوره قاجار برای نخستین‌بار نیروی زمینی ایران با حمایت و پشتوانه دو فروند هواپیمای انگلیسی و خلبانان‌شان روبه‌رو شد. شاید بپرسید چگونه چنین حمایتی صورت گرفت و چرا؟
هنگامی که بلشویک‌های روسی -با پشتیبانی میرزاکوچیکخان- درصدد تجزیه گیلان برآمدند، انگلیسی‌ها که نمی‌خواستند روسیه بر ایران مسلط شود با این هواپیماها به یاری کشورمان شتافتند.

چندی بعد از کودتای اسفند ۱۲۹۹ رضاخانِ سردار سپه تصمیم گرفت چند فروند هواپیما بخرد که بتواند نیروهای زمینی را تقویت کند، سرانجام دوسال بعد قطعات هواپیمایی روسی را آوردند تا آن دوباره به کار گرفته شود.
رضاخان برای نخستین‌بار در ارتش ایران دفتر هواپیمایی را به‌شکلی سازمانی و منسجم تاسیس کرد و هسته مرکزی نیروی هوایی اینچنین تشکیل شد. پس از چندسال این نیرو تعداد قابل‌توجهی هواپیما و تکنسین و خلبان روسی و آلمانی دراختیار داشت.

سال‌ها گذشت و رخدادهای گوناگونی پیش آمد که در این مجال نمی‌گنجد، اما به سال ۱۳۱۲ با توسعه قوای هوایی و خرید روزافزون هواپیماهای جنگی از خارج، دولت وقت مصمم شد که برای رسیدن به نقطه قوت در زمینه هواپیمایی یا حداقل برای کاستن هزینه‌های خرید آنها کارخانه‌های هواپیماسازی خود را راه‌اندازی کند.
درنهایت در مردادماه ۱۳۱۷ با تلاش فراوان و فرازوفرودهای بسیار کارخانه‌های هواپیماسازی شهباز، نخستین هواپیماها را به بهره‌برداری رساندند که دربرابر رضاشاه پرواز کردند.

*قوای هوایی دوره محمدرضا پهلوی
از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۶ ظاهرا نیروی هوایی فعالیت قابل‌ملاحظه‌ای نداشت، تا اینکه به سال ۱۳۲۶ آموزشگاه فنی، دوره نهم را برگزار کرد و ۹۰ هنرآموز را پذیرا شد.
دوره‌های تکنیکی دانشکده فنی افسری، کلاس فنی مخصوص درجه‌داران و علاوه بر آن آموزشگاه فنی و ناوبری هوایی پس از سال‌ها به سال ۱۳۳۶ تشکیل شدند. در آن زمان عنوان ستاد نیروی هوایی به فرماندهی نیروی هوایی تغییر یافت و به سال ۱۳۳۹، سازمانی به نام کمک‌های آموزشی جهت تکمیل تعلیمات فنی هنرآموزان در تیپ تعلیمات تاسیس شد. هرسال و به‌مرور زمان پیشرفت نیروی هوایی به‌سرعت و بی‌نظیر انجام می‌شد تا اینکه به سال ۱۳۴۶، تیپ تعلیمات با امکانات آموزشی بیشتر، مرکز آموزش‌های هوایی نامیده شد که شش هیات آموزش نظامی، افسری، زبان، الکترونیک، نگهداری هواپیما و تخصص‌های مختلف کار آموزش در نیروی هوایی را آغاز کردند.
از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ نیروی هوایی با استخدام کادر تازه‌ای به نام همافری جهت انجام عملیات تعمیر و نگهداری هواپیماها، تصمیم به خرید جنگنده‌های بسیار گرفت آن هم با هدف رساندن ۴۴۷ به ۵۰۰ فروند -که این تعداد ایران را در رده کشورهای غربی و بالاتر از کشورهای خاورمیانه قرار می‌داد- هدفی غایی که قوای هوایی کشورمان را به قدرتی مثال‌زدنی بدل می‌کرد.

*نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران
با آغاز گسست رژیم پهلوی اولین نیرویی که به انقلاب ۱۳۵۷ پیوست، نیروی هوایی بود، به‌ویژه همافران که تصاویری نیز از پیوستن‌شان به مردم، ثبت شده است.
در ادامه و پس از شروع جنگ تحمیلی، مهم‌ترین امر محافظت از مرزهای هوایی و مقابله با نیروی هوایی عراق و ممانعت از نفوذ هواپیماهای آن کشور به ایران بود. در این راه فرماندهان دلیر نیروی هوایی همچون شهید محمدجواد فکوری توانستند ۲۰۰ فروند هواپیما را برای نبردهای هوایی آماده و از این تعداد ۱۴۰ فروند از آنان را به داخل مرزهای عراق هدایت کنند.
شاید ندانید نیروی هوایی پیش از انقلاب بیش از ۴۵۰ هواپیمای جنگی کارآمد، شامل پیشرفته‌ترین هواپیماهای شکاری آن زمان یعنیF-14 داشت و نزدیک به پنج‌هزار خلبان کارکشته و حاذق مشغول خدمت بودند و به سال ۱۳۵۷، در مقایسه با نیروی زمینی و دریایی بسیار جلوتر و در بین نیروهای هوایی جهان سوم بی‌مثال بود، حدود ۷۶ فروند بالگرد و ۱۵ اسکادران موشک زمین به هوا هم این قدرت را تکمیل می‌کرد و ۱۶۶ فروند F-5، ۱۹۰ فروند فانتوم و۷۷ فروند تامکت بخشی از هواپیماهای یادشده بودند.

*چرا ۱۹ بهمن روز نیروی هوایی است؟
همانطور که اشاره شد نظامیان ایثارگر و متعهد نیروی هوایی در ۱۹ بهمن سال ۱۳۵۷ درپی شایعات کودتای ارتش به ملت پیوستند و برگی زرین از حماسه و ایمان را در محضر رهبر انقلاب به ثبت رساندند؛ به همین سبب این روز را روز «نیروی هوایی» می‌گویند.
این روز از مناسبت‌هایی است که در دهه فجر نام‌گذاری شده و علتش این است که چنین روزی همافران نیروی هوایی ارتش با امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی بیعت کردند. «نهاجا» نام مختصر این نیرو است و شعارش «بلند آسمان جایگاه من است».
*
باشد که صلابت و دلیری نیروی هوایی سرزمین‌مان تا همیشه تاریخ جاودانه و مستدام بماند…

***
حال پس از آشنایی مختصر با این نیروی قدرتمند کشورمان، شاید بد نباشد هرچند گذرا به فیلم‌های ایرانی پیرامون پرواز و خلبانی نگاهی بیندازیم. ضمنا داستان این آثار گفته نمی‌شود تا کنجکاو دیدن‌شان شوید.
نقطه‌عطف این فیلم‌ها مرتبط با جنگ‌‌تحمیلی است و فیلم‌هایی نظیر «خلبان» و «دایره سرخ» اثر جمال شورجه، «عقاب‌ها» ساخته ساموئل خاچیکیان، «پرواز خاموش» ساخته عبدالحسن برزیده، «حمله به اچ۳» ساخته شهریار بحرانی و سریالی به‌ نام «شوق پرواز» اثر یدالله صمدی، البته مستند‌هایی با محوریت رشادت‌های خلبانان ایرانی در دوران دفاع مقدس نیز ساخته شده‌اند.

*عقاب‌ها
«عقاب‌ها» ساخته ساموئل خاچیکیان، با بازی سعید راد و جمشید هاشم‌پور همچنان در یاد بسیاری از کسانی که سال ۱۳۶۳ فیلم را دیده‌اند، ماندگار است. این اثر از پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است و در زمان اکرانش حدود ۹ میلیون تماشاگر داشت و اگر امروز به اکران درمی‌آمد- با توجه ‌به میانگین قیمت فعلی بلیت سینما- میلیاردها تومان فروش می‌کرد.

*حمله به اچ۳
یک دهه پس از اکران فیلم «عقاب‌ها» در سال ۱۳۷۳، فیلم «حمله به اچ۳» شهریار بحرانی با همان مضمون ساخته شد. این فیلم یکی از پیچیده‌ترین عملیات‌ هوایی جهان را روایت می‌کند و از آثار سینمایی موفق دفاع مقدس بود که در زمان خود توانست مخاطبان فراوانی را جذب کند. جعفر دهقان، محمد کاسبی، فرامرز شهنی، حسین یاری و حسن عباسی در این فیلم نقش‌آفرینی کرده‌اند و موسیقی فیلم را مجید انتظامی ساخته است.

*دایره سرخ
«دایره سرخ» سرگذشت یکی از خلبانان دفاع مقدس را روایت می‌کند. این فیلم را جمال شورجه به سال ۷۴ ساخته است. فرامرز قریبیان، اردلان شجاع‌کاوه، محمد کاسبی، پریسا شاهنده و رضا آقاربی بازیگران اصلی «دایره سرخ» هستند و محمدرضا عقیلی موسیقی این اثر ۱۰۴ دقیقه‌ای را ساخته است.

*خلبان
فیلم سینمایی «خلبان» درباره فردی است به‌نام سروان عباس دوران که خلبان موفق نیروی هوایی است. این اثر از دیگر فیلم‌های دفاع مقدس جمال شورجه است. او این فیلم را به سال ۷۶ یعنی دوسال پس از «دایره سرخ» ساخته است. فیلمی که تصاویر به‌یادماندنی در آن کم نیستند.

*پرواز خاموش
به سال ۱۳۷۷ «پرواز خاموش» ساخته شد. فیلمی که داستان یک هواپیمای نظامی در تیررس دشمن را روایت می‌کند. حسین یاری، بهمن دان، مجید مشیری، مجید زارع کار و فرید کشکولی بازیگران اصلی این اثر سینمایی هستند.

*شوق پرواز
«شوق پرواز» ساخته یدالله صمدی، سریالی ۲۴ قسمتی‌ است که به سال ۹۰ از شبکه یک سیما پخش می‌شد. این اثر ماندگار ادای دینی است به سرتیپ خلبان شهید بابایی. الهام حمیدی، افسانه بایگان، شهرام حقیقت‌دوست، ستاره اسکندری، کوروش تهامی، حسن جوهرچی، عبدالرضا اکبری، مینا جعفرزاده، فخرالدین صدیق‌شریف، پوراندخت مهیمن و اکبر عبدی بازیگران آن هستند.

*داستان‌های ناگفته
«داستان‌های ناگفته» روایت مستندی از سال‌های شروع جنگ تحمیلی است که در گفت‌وگو با خلبانان ارتش تهیه شده است. سیداحسان نیکبخت، کارگردان این اثر گفته است آن را براساس دغدغه شخصی خودش ساخته است. «داستان‌های ناگفته»، «دروازه خوزستان»، «رؤیای آشفته»، «ارتفاع پست»، «عکاسی روی آتش» نام پنج قسمت از این مجموعه است.

*نبرد‌های تامکت
مستند «نبرد‌های تامکت» ساخته محمد شکیبانیا نیز روایتی از دلیری وصلابت خلبانان نیروی هوایی ارتش و نبردهای هوایی آنان با هواپیمایF-14 در هشت‌سال دفاع مقدس است.

گرامیداشت روز نیروی هوایی بهانه خوبی بود تا اشاره‌ای شود به تاریخچه و… این قوای بی‌مانند، امید که دریچه‌ای کوچک برای بررسی و جست‌وجوی بیشتر در این زمینه به رویتان گشوده شده باشد.