مهناز شعبانی، خبرنگار:در نوروز امسال «دایناسور» با شروع اکران از اوایل اسفندماه به رقم فروش ۸۱,۶۳۱,۱۶۰,۰۰۰ میلیارد تومان رسید و این رقم در نسبت با ۶۵ میلیارد فروش «تمساح خونی» در نوروز ۱۴۰۳ یک تغییری جدی به حساب می‌آید. از طرفی میزان مخاطبان تمساح خونی با رقم ۱,۰۱۶,۲۸۶ در نسبت با ۹۳۷,۰۰۷ مخاطب دایناسور در نوروز امسال نشان می‌دهد دایناسور توانسته با افزایش قیمت بلیت‌ها فروش بیشتری نسبت به تمساح خونی داشته باشد. با این حال این دو اثر در نسبت با «فسیل» در جدول فروش جایگاه بهتری دارند و توانسته‌اند چه از نظر تعداد مخاطب و چه از نظر میزان فروش وضعیت بهتری را در میان مخاطبان داشته باشند. البته این نکته را باید در نظر داشت، فسیل اوج حضورش در اکران را پس از نوروز تجربه کرد و پس از نوروز ۱۴۰۲ تازه به اوج فروش دست یافت.

فیلم‌هایی که برای نوروز نیستند

با نگاهی به فیلم‌های حاضر در اکران نوروز در سه سال اخیر فیلم‌هایی در پایین جدول فروش دیده می‌شوند که معلوم نیست به چه علت فرصت حضور در اکران نوروز را پیدا کرده‌اند. فیلم «عینک قرمز» در اکران نوروز امسال تنها ۵ هزار و ۴۰۰ مخاطب کسب کرد و در فروش هم نتوانست به نیم میلیارد تومان نزدیک شود. اگر گمان می‌کنید این اتفاق تنها در سال ۱۴۰۴ افتاده است، سخت در اشتباه هستید؛ فیلم «روشن» با ۲۶۳ میلیون فروش و حدود ۴ هزار مخاطب، مغضوب مخاطبان قرار گرفت. از طرف دیگر «بچه‌های طوفان» در سال ۱۴۰۲ با حدود ۴۱۸ بلیت فروخته‌شده در میان آثار چند سال اخیر اکران نوروز رکورددار ضعیف‌ترین عملکرد در اکران نوروز است. این موضوع که به چه دلیل باید آثاری که نمی‌توانند حتی هزینه ساخت خود را دربیاورند در جدول نوروزی‌ها باشند، نکته‌ای است که نشان می‌دهد مخاطب‌شناسی برای اکران نوروز هنوز به‌درستی صورت نگرفته است.

انحصار کمدی در نوروز جدی است

در اکران نوروز امسال ۳ فیلم «موسی کلیم‌الله(ع)»، «ر‌ها» و «پیشمرگ» از آثاری‌اند که توانسته‌اند به سراغ دیگر مخاطبان بروند و سعی داشتند تنوع را در میان ژانر‌های نوروز ایجاد کنند. در سال گذشته هم آثاری چون «بیبدن»، «آسمان غرب»، «پرویز خان» و «روشن» از دیگر آثاری‌ بودند که از باقی ژانر‌ها به اکران نوروز اضافه شدند. در اکران سال ۱۴۰۲ «ملاقات خصوصی»، «غریب» و «بچه‌های آسمان» از دیگر آثار ژانر غیرکمدی نوروز بودند. در میان آثار غیرکمدی چند سال اخیر، موسی کلیم‌الله با حدود ۴۲۰ هزار مخاطب و حدود ۳۴ میلیارد تومان فروش رکورددار فروش غیرکمدی‌های چند سال اخیر است. نکته جالب توجه در این بین تفاوت میان جدول ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ است. در میان جدول این دو سال با وجود اینکه در سال ۱۴۰۳ تعداد بیشتری فیلم غیرکمدی وجود دارد اما در سال ۱۴۰۴ فروش و میزان بلیت فروخته‌شده این آثار بیشتر است.

وقتی سخن از تناسب میان جدول چند سال اخیر می‌گوییم

با یک نگاه کلی به جدول سه سال اخیر، وضعیت فروش و مخاطبان سال ۱۴۰۴ بسیار بهتر به نظر می‌رسد با این حال این نکته حائز توجه است که فروش نوروز امسال به دلیل طولی بودن زمان آن به‌نوعی شرایط نابرابر را با باقی سال‌های گذشته رقم‌ زده است. اکران نوروز امسال از ۸ اسفند آغاز شد و این موضوع در نسبت با سال‌های قبل یک تفاوتی جدی دارد. در سال ۱۴۰۳، اکران نوروز از ۱۶ اسفند آغاز شد و در سال ۱۴۰۲ جریان اکران از ۲۴ اسفندماه آغاز شد. این در حالی است که اگر بخواهیم میزان مخاطبان نوروز ۱۴۰۴ را تنها در بازه ۱۴ روز تعطیلات در نظر بگیریم، آمار تعداد بلیت فروخته‌شده امسال به‌شدت نازل می‌شود. رقم ۱,۰۳۳,۳۳۱ میلیون بلیتی که سال ۱۴۰۴ در اکران نوروز فروخته شده نشان می‌دهد آنقدر‌ها هم که فیلم‌ها روی فروش‌هایشان مانور می‌دهند مخاطب به سینما نیامده است. این رقم تعداد بلیت فروخته‌شده در حالی است که «تمساح خونی» در اکران نوروز سال گذشته، عددی در حدود اکران نوروز امسال بلیت فروخت.

روایت یک سینمادار از اکران نوروز امسال

برای شفاف‌تر شدن وضعیت اکران نوروز و شرایط کنونی فیلم‌ها در اکران گفت‌وگویی با سجاد نوروزی، مدیر سینما آزادی داشتیم. نوروزی در همان ابتدای صحبت‌هایش چندان از شرایط راضی نبود و میزان استقبال مردم در آذر و دی‌ماه را بهتر از وضعیت کنونی اکران می‌دانست: «حقیقت این است که اکران نوروز امسال را نمی‌شود خیلی جدی به حساب آورد. حالا دلیلش چیست؟ بیایید بین اکران هفته اول «هفتادسی» یا «زرافه» و کمدی‌های اکران نوروز امسال مقایسه کنید. هفتادسی در همان بازه زمانی خیلی بیشتر از کمدی‌های نوروز فروخت. با این نگاه دو تا فیلم کمدی اکران نوروز امسال کاملاً شکست خورده‌اند. حالا این جدای از فیلم‌هایی است که معلوم نشد چرا اکران شدند؛ مثل «عینک قرمز». حالا سوای این استدلال‌ها که کدام فیلم فروخت و کدام یک نفروخت؛ دوره کمدی‌سازی‌های این‌چنینی دیگر تمام شده، یعنی دوره کمدی‌سازی بر اساس صرفاً شوخی کلامی و اتکا به چند بازیگر خاص تمام شده و بعید می‌دانم قابل اعاده باشد. بنده شخصاً حداقل طی دو سال گذشته، فکر می‌کنم یکی دو بار در گفت‌وگو با خود شما بود که درباره این قضیه هشدار داده بودم که روزی خواهد رسید که کمدی‌های این مدلی دیگر نخواهند فروخت.»

نوروزی با اشاره به اینکه فروش کمتر کمدی‌های نوروز ۱۴۰۴ نشان از انقراض یک شیوه از کمدی در ایران دارد، گفت: «کمدی‌هایی که صرفاً براساس شوخی کلامی‌اند، یعنی براساس یک موقعیت اولیه و یک داستان تک‌خطی و شوخی کلامی؛ در این آثار خلق موقعیت‌های کمیک شاید به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد و دیگر دوره فروش‌شان گذشته. چون دیگر چه چیز جدیدی می‌خواهند به مخاطب ارائه کنند؟! مثل فیلم‌های سوپرمارکتی دهه ۸۰. دوره‌ای بود که فیلم‌های کمدی در سوپرمارکت‌ها فروخته می‌شد و فروش خوبی هم داشت اما آن‌قدر کلیشه و تکراری شد که مخاطب این دست فیلم‌ها را کنار گذاشت. من حتی احساس می‌کنم اگر کمدی‌های دیگر جشنواره امسال هم می‌آمدند و به جریان اکران نوروز اضافه می‌شدند باز هم خیلی توفیقی کسب نمی‌کردند. یکی از دلایلش این است که ما ساختار اکران عید را علمی و تکنیکال بررسی نمی‌کنیم. ببینید! مثلاً مؤلفه‌ای به نام سفر در این چند سال گذشته خیلی در زیست ایرانیان جدی شده و اساساً این موضوع خودش خیلی در جریان اکران دردسر می‌اندازد و مخاطب را کاهش می‌دهد. مثلاً شما می‌توانید رشد مصرف بنزین در نوروز سال‌های اخیر را با کاهش مخاطب سینما تناسب بدهید. یعنی به میزانی که مخاطب برای سفر رفتن بنزین مصرف کرده همان میزان مخاطب سینما در ۱۳ روز نوروز کم شده است.»

نوروزی با اشاره به وضعیت سینما آزادی در اکران نوروز و بهتر بودن وضعیت اکران در بازه دی ماه و آذر ماه سال گذشته گفت: «در این تعطیلات، فروش ما در سینما آزادی از فروش پنجشنبه و جمعه دی‌ماه کمتر بود. یعنی ما در ۱۳ روز عید اگر روزانه می‌خواستیم به اندازه جمعه‌های مثلاً آذر و دی ماه بفروشیم، فروش‌مان خیلی‌خیلی باید بالاتر می‌رفت. این موضوع دلایل متعددی دارد که همان‌طور که گفتم به نظر من اکران عید به واسطه مفهوم سفر در زندگی طبقه متوسط ما جا باز کرده و شاید دیگر اکران نوروز جایگاه قبلی را باز نکند.»

نوروزی با اشاره به دوباره پرفروش شدن هفتادسی در اکران نوروز، این موضوع را نشان از ضعف آثار اکران نوروز دانست و به استراتژی متفاوت تبلیغاتی و اثر آن روی فروش فیلم‌ها اشاره کرد: «این‌که در میان کمدی‌های اکران نوروز می‌بینیم فیلمی مثل هفتادسی، پس از ماه اکران دوباره ۲۳ میلیارد تومان می‌فروشد، نشان می‌دهد که کار فنی یعنی چه و اهمیت تبلیغات و اهمیت شناخت مخاطب چقدر مؤثر است.»

نوروزی با مقایسه میان اکران نوروز سال ۱۳۹۸ و سال ۱۴۰۴ به اهمیت ترکیب فیلم‌های حاضر اکران نوروز اشاره کرد: «در ترکیب فیلم‌های حاضر در اکران نوروز سلیقه بالاخره اثر‌گذار است اما آنچه اهمیت دارد مطالعه روی این موضوع‌ است. ما باید ببینیم چه موضوعاتی روی اقبال مخاطب به سینما در نوروز اثر می‌گذارد و به تناسب آن داده‌ها طراحی داشته باشیم. برای درک دقیق‌تر این کاهش، نیاز به یک مطالعه جامع داریم: چند درصد از طبقه متوسط یا سایر اقشار جامعه، سینما را جزء برنامه‌های فراغت خود در تعطیلات می‌دانند؟ این سؤال باید پاسخ داده شود تا بتوان استراتژی‌های مناسب طراحی کرد. امسال به‌ویژه به نظر می‌رسد مفهوم سفر و مسافرت، سینما را تحت‌الشعاع قرار داده است. شما مثلاً میزان مخاطبان نوروز امسال را با ۳ میلیون ۹۸ مقایسه کنید. در آن ترکیبی که برای اکران نوروز قرار داده شده بود چه فیلم‌هایی حضور داشتند؟ فیلم‌هایی مثل «متری شیش‌ونیم» و «رحمان ۱۴۰۰» که نشان می‌دهد ترکیب فیلم‌ها عامل تعیین‌کننده‌ای در جذب مخاطب است.»

سینمای ایران نیاز به رنسانس دارد

نوروزی در میانه صحبت‌هایش با اشاره به نیاز سینمای ایران به یک تحول جدی، تغییر کلی در سیستم تبلیغات را حائز اهمیت دانست: «درحقیقت سینمای ما نیاز به یک رنسانس سینمایی دارد، احتیاج به یک نوزایی دارد. چه در کمدی و چه در غیرکمدی! واقعاً دوره این جور فیلمسازی دیگر تمام شده. ما یک‌سری مخاطب سنتی پنج و شش میلیون نفره در سینما داریم، حالا ممکن است یکی دو میلیون هم به این مخاطبان اضافه شود. به غیر از این‌ها چرا ما نباید حداقل ۳۰ درصد جامعه را به سینما بیاوریم. ببینید ما الان شش هفت میلیون نفر داریم که در طول سال ممکن است دو سه بار سینما بروند، چهار بار بیایند سینما. خب اگر ۳۰ میلیون نفر، چهار بار بروند سالن سینما می‌دانید چه اتفاقی در سینما می‌افتد؟! می‌دانید چه اتفاقی در سینما چه از حیث زیرساخت و چه از حیث تولید می‌افتد! می‌توانم تمام مصاحبه‌های ۵ سال اخیرم را برایتان بیاورم که همین موضوع را چندین بار تکرار کرده‌ام. شما نگاه کنید در ۲۰ سال اخیر این سینما یک گام به جلو‌ برنداشته است. من بار‌ها گفته‌ام ما به اختراع مجدد چرخ علاقه داریم و مرتب اشتباهات قبلی‌مان را تکرار می‌کنیم. یعنی حتی یک ذره اگر اراده‌ چه در بخش خصوصی چه در میان مسئولان باشد.»

نوروزی یکی از مسائل مهم اکران نوروز در ایران را تغییر نکردن نظام مسائل سینما در ایران دانست: «شما با ژورنالیست‌هایی که دهه شصتی هستند و مثلاً همان دهه ۷۰ یا اوایل دهه ۸۰ کارشان را در مطبوعات شروع کردند صحبت کنید و بپرسید نظام مسائل سینمایی ایران چی بوده؟ همان چیز‌هایی را می‌گویند که در دهه ۸۰ گفته‌اند. ما هنوز درگیر همان بدیهیات هستیم و برخی سر همین بدیهیات مقاومت می‌کنند. مثلاً جشنواره ما کدام شئون از زندگی ما را پوشش می‌دهد؟ کدام ساختار اجتماعی و کدام المان و صنعت سرگرمی در دنیا شبیه ۲۰ سال پیش است که ما بخواهیم شبیه ۲۰ سال پیش فیلم اکران کنیم؟!

واقعاً چه در روشنفکران چه غیر روشنفکرهامان یک شباهت وجود دارد و آن هم این است که علاقه زایدالوصفی به اختراع مجدد چرخ دارند. باید ببینیم در خارج از کشور اکران چطور صورت می‌گیرد، چطور تبلیغات انجام می‌شود. باید از تجربیات موفق جهانی استفاده کنیم. چگونه فیلم‌ها در آمریکا، ژاپن، کره جنوبی یا حتی ترکیه اکران می‌شوند؟ چه ساختار‌هایی برای تبلیغات و جذب مخاطب طراحی شده است؟ این‌ها سؤالاتی است که باید پاسخ داده شود، نه اینکه همچنان بر سر همان الگو‌های قدیمی بحث کنیم.»

مدیر سینما آزادی با اشاره به اینکه برای تغییر اصلی و اساسی لازم در سینمای ایران نیاز است که از تبلیغات آغاز شود، به اهمیت هزینه کردن برای تبلیغات اشاره کرد: «تبلیغات تنها به معنی پخش چند تیزر در تلویزیون یا نصب چند بیلبورد نیست. تبلیغات باید یک «مفهوم» خلق کند و دلیلی قانع‌کننده به مخاطب بدهد که چرا باید دو ساعت از وقت خود را در سینما بگذراند. به‌عنوان مثال، فیلم «اوپنهایمر» بودجه تبلیغاتی معادل بودجه ساخت داشت و این یکی از دلایل موفقیت آن بود. اما در ایران، برخی فیلم‌ها حتی تیزر مناسب هم ندارند.

در حوزه کودک، شبکه‌هایی مثل پویا می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند، اما متأسفانه بسیاری از فیلم‌های کودک حتی تبلیغات متناسب ندارند. این در حالی است که مخاطبان این ژانر عمدتاً تحت‌تأثیر تبلیغات تلویزیونی هستند. سینمای ایران در تمام ابعاد_از تولید و اکران تا تبلیغات_نیازمند تحولی بنیادین است. باید از تکرار دور شد، از تجربیات جهانی آموخت و با برنامه‌ریزی دقیق، مخاطب را دوباره به سالن‌های سینما کشاند. تا زمانی که این تغییرات صورت نگیرد، همچنان در همان دور باطل گذشته خواهیم چرخید.»