اشراف – نسیم اسدپور: “و من كلام له (علیه السلام) فيما ردّه على المسلمين من قطائع عثمان: وَ اللَّهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّسَاءُ وَ مُلِكَ بِهِ الْإِمَاءُ لَرَدَدْتُهُ. فَإنَّ فِي الْعَدْلِ سَعَةً، وَ مَنْ ضَاقَ عَلَيْهِ الْعَدْلُ فَالْجَوْرُ عَلَيْهِ أَضْيَقُ.”

«سخنى از آن حضرت (ع) در باره زمينهايى كه عثمان در زمان خلافت خود به اين و آن داده بود و امام (ع) آنها را به مسلمانان بازگردانيد: به خدا سوگند، اگر چيزى را كه عثمان بخشيده، نزد كسى بيابم، آن را به صاحبش باز مى گردانم، هر چند، آن را كابين زنان كرده باشند يا بهاى كنيزكان. كه در دادگرى گشايش است و آنكه از دادگرى به تنگ آيد از ستمى كه بر او مى رود، بيشتر به تنگ آيد».

اين سخن امام (ع) در واقع بخشى از خطبه اى است كه بعد از بيعت مردم با آن حضرت در مدينه ايراد فرمود و در آن به تمام افرادى كه در عصر عثمان اموال بيت المال را غارت كرده بودند يا از طرف خليفه به آنها اهدا شده بود هشدار مى دهد و به آنها اعلام مى كند كه بايد تمام اين اموال را به بيت المال باز گردانند و اگر باز نگردانند با قدرت از آنها خواهد گرفت و به اين ترتيب امام (ع) اميد طمع ورزان را قطع كرد و در پايان خطبه در جمله هايى كوتاه و بسيار پر محتوا ارزش عدالت را بيان فرموده است.

همان گونه که از لحن خطبه پيداست، در آغاز خلافت ظاهرى اميرمؤمنان على(عليه السلام) ايراد شده است. «ابن ابى الحديد» از «ابن عباس» حديث نقل مى کند که على(عليه السلام) اين خطبه را در روز دوّم بيعتش ايراد فرمود (البتّه عبارات «ابن عباس» کمى با آنچه «سيّدرضى» آورده است تفاوت دارد، ولى مطلب دقيقاً يکى است).

بديهى است اين سخن همچون آبى بود که بر آتش سوزانى که در سينه هاى مردم زبانه مى کشيد فروپاشيده شد; همانها که نسبت به بى عدالتى هايى که در زمان عثمان شده بود شديداً معترض بودند و حتّى گروهى نسبت به نظام اسلامى و قوانين آن، بدبين شده بودند، همه احساس آرامش کردند که فصل نوى در تاريخ اسلام گشوده شده و حکومت اسلامى که به بيراهه مى رفت هم اکنون راه اصلى خود را بازيافته است و اگر اين جمله هاى حساب شده نبود آرامشى در مدينه پيدا نمى شد و اى بسا هجوم به خانه عثمان و ياران او از سوى مردم خشمگين ادامه مى يافت و خونهاى زيادى در اين راه ريخته مى شد.

به هر حال، نخست مى فرمايد: «به خدا سوگند اگر آن (اموالى که از بيت المال غارت شده و عطايايى که عثمان بى حساب به اين و آن بخشيده است) را بيابم که کابين زنان شده يا کنيزانى با آن خريده شده باشد (و جزء زندگى افراد شده باشد)، همه را قاطعانه به بيت المال باز مى گردانم (و اجازه نمى دهم بى عدالتى سابق در جهان اسلام ادامه يابد)!» (وَاللهِ لَوْ وَجَدْتُه قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّساءُ، وَ مُلِکَ بِهِ الاِماءُ، لَرَدَدْتُهُ).

سپس مى افزايد: «ممکن است کسانى از اين کار که ضامن اجراى عدالت است ناراحت شوند و احساس مضيقه و تنگنا کنند، ولى اين اشتباه بزرگى است!) زيرا عدالت مايه گشايش براى جامعه است و آن کس که عدالت براى او موجب مضيقه و تنگنا گردد ظلم و ستم براى او سخت تر و تنگتر است!» فَاِنَّ فِى الْعَدْلِ سَعَةً وَ مَنْ ضاقَ عَلَيْهِ الْعَدْلُ، فَالْجَوْرُ عَلَيْهِ اَضْيَقُ.

امام(عليه السلام) در نخستين جمله هاى اين کلام، تصميم قاطع خود را براى بازگرداندن اموالى که به ظلم از بيت المال گرفته شده است بيان مى دارد تا آن جا که اگر اين اموال را در مصارف حسّاس و خاصّى که مربوط به زندگى خانوادگى افراد است صرف شده باشد، باز هم بايد به بيت المال برگردد تا مردم بدانند آنچه قبلا عمل شده قانون اسلام نبوده و الگو و سرمشقى براى آيندگان نگردد!

سپس در ذيل اين سخن، اين تصيم قاطع را با منطق و دليل همراه مى سازد و مى فرمايد: اين مصداق روشن عدالت است که مايه شکوفايى جامعه و رضايت عموم مردم و خاموش شدن آتش فتنه هاست.

سرانجام به کسانى که دستهايشان به اين اموال آلوده است و تصوّر مى کنند اين تصميم امام(عليه السلام) به زيان آنهاست اندرز مى دهد که اين کار به نفع خود آنها مى باشد; زيرا اگر کسى عدالت بر او تنگ باشد ظلم تنگتر است چرا که عدالت اموال حلال او را به او مى دهد و تنها اموال نامشروعش را مى گيرد ولى اگر تن به عدالت ندهند و رسم ظلم و جور را زنده کنند، تمام اموالشان به خطر مى افتد; هم حلالشان و هم حرامشان!