به گزاش اشراف، زهرا سلیمانی: به مناسبت پاسداشت زبان و ادبیات فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فرودسی با سعید بیابانکی،شاعر، منتقد و نویسنده به گفت‌وکو نشستیم. بیابانکی با اشاره به اهمیت بازآفرینی شاهنامه که نماد عظمت و فرهنگ ایرانی است، گفت: بازآفرینی برای نسل جدید، کمک می‌کند تا با تاریخ، اسطوره‌ها و ارزش‌های فرهنگی کشورشان بیشتر آشنا شوند و ارتباط عمیق‌تر با هویت ملی خود برقرار کنند. در ادامه گفت‌وگوی ما با سعید بیابانکی را می‌خوانید:

کتاب شما، “شاهنامه” در مجموعه “قصه‌های شیرین ایرانی” انتشارات مهرک – کودک و نوجوان سوره‌مهر، با استقبال خوبی روبرو شده است. چه شد که تصمیم گرفتید “شاهنامه” فردوسی را برای کودکان و نوجوانان بازآفرینی کنید؟

در واقع، پیشنهاد بازنویسی متون کهن ایرانی در قالب پروژه “قصه‌های شیرین ایرانی” از طرف انتشارات سوره مهر به من داده شد. من هم با کمال میل پذیرفتم و “شاهنامه” را انتخاب کردم. آثار فردوسی برای ما ایرانیان بسیار ارزشمند هستند و این فرصتی بود تا این گنجینه ادبی را به زبانی ساده‌تر و جذاب‌تر به نسل جوان معرفی کنیم.

چه ویژگی‌هایی در “شاهنامه” وجود دارد که آن را برای نوجوانان امروز جذاب می‌کند؟

شاهنامه مملو از داستان‌های اسطوره‌ای و حماسی است که شنیدن آن برای هر فردی، به ویژه نوجوانان، شیرین و جذاب است. این داستان‌ها پر از قهرمانی‌ها، نبردها، عشق و وفاداری هستند که همگی می‌توانند برای نسل جوان الهام‌بخش باشند.

در خبرها آمده بود که بازنویسی شما بسیار خلاصه و با زبانی روان‌تر صورت گرفته است. آیا این ساده‌سازی از ارزش‌های ادبی و تاریخی “شاهنامه” نکاسته است؟

تلاش من این بوده است که ضمن حفظ اصالت داستان‌ها و مفاهیم اصلی “شاهنامه”، آن‌ها را به زبانی قابل فهم و جذاب برای نوجوانان امروزی بازنویسی کنم. هدف من این نبوده که یک اثر تحقیقی یا تاریخی ارائه دهم، بلکه می‌خواستم دریچه‌ای به سوی این اثر بزرگ برای نسل جوان باز کنم. قطعا این بازنویسی با اصل “شاهنامه” تفاوت‌هایی دارد، اما امیدوارم این تفاوت‌ها به جذب مخاطب بیشتر کمک کند.

شما در مصاحبه‌ای اشاره کرده‌اید که “شاهنامه” محوریت اخلاقی دارد. به نظر شما چگونه خواندن این کتاب می‌تواند بر سبک زندگی نوجوانان امروز تاثیر بگذارد؟

متاسفانه در جوامع امروزی، عنصر اخلاق کم‌رنگ شده و یا حتی گاهی گم شده است. “شاهنامه” پر از درس‌های اخلاقی است. داستان‌های آن، ارزش‌هایی مانند شجاعت، عدالت، وفاداری، گذشت و احترام به بزرگترها را ترویج می‌کنند. خواندن این داستان‌ها می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا با این ارزش‌ها آشنا شوند و آن‌ها را در زندگی خود به کار ببرند.

آیا انتظار دارید که خواندن این بازنویسی، نوجوانان را به خواندن “شاهنامه” اصلی فردوسی ترغیب کند؟

هدف اصلی من هم همین است. اما باید واقع‌بین بود. “شاهنامه” سند ملی ایران است و شعرهای آن به زبان هزار سال پیش نوشته شده است. فهم و درک این اثر برای بسیاری از افراد، حتی بزرگسالان، دشوار است. بنابراین، انتظار اینکه همه نوجوانان پس از خواندن بازنویسی من به سراغ “شاهنامه” اصلی بروند، کمی دور از واقعیت است. مگر اینکه در نظام آموزشی ما، خواندن اشعار “شاهنامه” در دوران کودکی و نوجوانی به کودکان آموزش داده شود.

به عنوان یک نویسنده، چه پیامی برای والدین و مربیان دارید؟

کودکان امروز، آینده‌سازان فردا هستند و هر کدام از آن‌ها ممکن است در آینده مدیر، دکتر، مهندس، معلم و… شوند. آن‌ها باید با ادبیات و فرهنگ کشور خود آشنا باشند. کسی که ادبیات نداند، نمی‌تواند مدیر، دکتر، کارمند و… خوبی باشد. داستان‌های کهن، فرهنگ و تمدن ما را شکل داده‌اند و آشنایی با آن‌ها برای همه افراد ضروری است. از والدین و مربیان خواهش می‌کنم کودکان و نوجوانان را با این گنجینه‌های ارزشمند آشنا کنند.

آقای بیابانکی، با توجه به اینکه کتاب شما به چاپ دوم رسیده، چه بازخوردهایی از طرف نوجوانان و خانواده‌ها دریافت کرده‌اید؟

خوشبختانه بازخوردهای بسیار مثبتی دریافت کرده‌ام. بسیاری از والدین و مربیان از این که این کتاب توانسته است فرزندانشان را به “شاهنامه” علاقه‌مند کند، ابراز خرسندی کرده‌اند. نوجوانان هم از زبان ساده و داستان‌های جذاب کتاب استقبال کرده‌اند. حتی برخی از آن‌ها بعد از خواندن این کتاب، به سراغ خواندن “شاهنامه” اصلی رفته‌اند که برای من بسیار خوشحال‌کننده است.

آیا برنامه‌ای برای بازنویسی دیگر آثار کهن ایرانی برای کودکان و نوجوانان دارید؟

بله، در حال حاضر در حال بررسی چند اثر دیگر هستم. اما هنوز تصمیم قطعی نگرفته‌ام. امیدوارم بتوانم باز هم این افتخار را داشته باشم که آثار ارزشمند ادبیات ایران را به نسل جوان معرفی کنم.

چه توصیه‌ای برای نویسندگانی دارید که قصد دارند برای کودکان و نوجوانان بنویسند؟

نویسندگان کودک و نوجوان باید به این نکته توجه داشته باشند که دنیای کودکان و نوجوانان با دنیای بزرگسالان متفاوت است. آن‌ها باید با زبان کودکان و نوجوانان صحبت کنند، از کلمات ساده و روان استفاده کنند و داستان‌هایی خلق کنند که برای آن‌ها جذاب و آموزنده باشد. همچنین، آن‌ها باید به این نکته توجه داشته باشند که کودکان و نوجوانان، آینده‌سازان کشور هستند و نوشتن برای آن‌ها، یک مسئولیت بزرگ است.

آیا به نظر شما، هنر تصویرگری در کتاب‌های کودکان و نوجوانان، نقشی در جذب مخاطب دارد؟

تصویرگری در کتاب‌های کودک و نوجوان، نقش بسیار مهمی در جذب مخاطب دارد. تصاویر زیبا و جذاب می‌توانند توجه کودکان و نوجوانان را به کتاب جلب کنند و به آن‌ها در فهم بهتر داستان کمک کنند. به همین دلیل، انتخاب تصویرگر مناسب برای کتاب‌های کودک و نوجوان، بسیار مهم است.

به نظر شما، نقش رسانه‌ها در معرفی کتاب به کودکان و نوجوانان چیست؟ و چه پیشنهادی برای بهبود این وضعیت دارید؟

رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در معرفی کتاب به کودکان و نوجوانان دارند. متاسفانه در حال حاضر، رسانه‌ها به اندازه کافی به معرفی کتاب توجه نمی‌کنند. بیشتر برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی به سرگرمی‌های دیگر اختصاص داده شده است و سهم کتاب در این برنامه‌ها بسیار کم است. به نظر من، رسانه‌ها باید برنامه‌های ویژه‌ای برای معرفی کتاب به کودکان و نوجوانان داشته باشند. این برنامه‌ها می‌توانند شامل معرفی کتاب‌های جدید، مصاحبه با نویسندگان، نقد و بررسی کتاب‌ها، و خواندن بخش‌هایی از کتاب‌ها باشند. همچنین، رسانه‌ها می‌توانند با همکاری مدارس و کتابخانه‌ها، مسابقات کتابخوانی و برنامه‌های ترویج کتابخوانی برگزار کنند.

آیا به نظر شما، جایزه دادن به کتاب‌های برتر کودک و نوجوان، می‌تواند به معرفی بهتر این کتاب‌ها کمک کند؟

قطعا، جایزه دادن به کتاب‌های برتر کودک و نوجوان، می‌تواند به معرفی بهتر این کتاب‌ها کمک کند و توجه بیشتری را به این کتاب‌ها جلب کند. جوایز ادبی معتبر، می‌توانند به عنوان یک راهنما برای والدین و مربیان باشند و به آن‌ها در انتخاب کتاب‌های مناسب برای کودکان و نوجوانان کمک کنند.

با توجه به گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، آیا به نظر شما، کتاب همچنان جایگاه خود را در بین کودکان و نوجوانان حفظ خواهد کرد؟

فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تاثیر زیادی روی سبک زندگی و سرگرمی‌های کودکان و نوجوانان گذاشته‌اند. اما من معتقدم که کتاب همچنان جایگاه خود را در بین آن‌ها حفظ خواهد کرد. کتاب، یک رسانه منحصر به فرد است که هیچ رسانه دیگری نمی‌تواند جایگزین آن شود. کتاب، فرصتی را برای تفکر و تعمق فراهم می‌کند و به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا خلاقیت خود را پرورش دهند و دایره لغات خود را گسترش دهند. البته، نویسندگان و ناشران باید به این نکته توجه داشته باشند که کتاب‌ها باید با نیازها و علایق کودکان و نوجوانان امروزی همخوانی داشته باشند. کتاب‌ها باید جذاب، آموزنده و سرگرم‌کننده باشند. همچنین، کتاب‌ها باید در دسترس کودکان و نوجوانان باشند.

با توجه به تجربه‌ی شما در بازآفرینی “شاهنامه” برای نوجوانان، چه چالش‌هایی در ساده‌سازی و خلاصه‌سازی متون کهن برای این گروه سنی وجود دارد؟ به ویژه، چطور می‌توان وفاداری به متن اصلی را حفظ کرد و در عین حال، اثری جذاب و قابل فهم برای مخاطب نوجوان ارائه داد؟

مهم‌ترین چالش، حفظ جوهره‌ی اصلی اثر و انتقال مفاهیم کلیدی آن به زبان ساده است، بدون اینکه ارزش ادبی و محتوایی اثر خدشه‌دار شود. برای این کار، باید به درک عمیقی از متن اصلی رسید. باید بدانیم که کدام بخش‌ها اساسی و کدام بخش‌ها را می‌توان با حفظ مفهوم اصلی، ساده‌تر بیان کرد یا حتی حذف نمود.

در مورد “شاهنامه”، انتخاب داستان‌هایی که بیشترین جذابیت را برای نوجوانان دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. همچنین، تلاش کردم تا زبان داستان‌ها را به زبانی نزدیک به زبان روزمره‌ی نوجوانان امروزی تبدیل کنم، اما در عین حال، از لحن فاخر و حماسی “شاهنامه” دور نشوم. این یک تعادل ظریف است که حفظ آن نیازمند دقت و وسواس زیادی است.

در بازنویسی “شاهنامه”، چه استراتژی‌هایی را برای حفظ جذابیت و در عین حال، حفظ اصالت فرهنگی و تاریخی اثر به کار بردید؟ آیا رویکردی آموزشی نیز در نظر داشتید؟

سعی کردم تا از عنصر داستان‌گویی به عنوان ابزار اصلی برای حفظ جذابیت اثر استفاده کنم. یعنی تمرکز اصلی بر روی روایت جذاب داستان‌ها و شخصیت‌پردازی قوی بود. همچنین، تلاش کردم تا با حفظ اسامی شخصیت‌ها، مکان‌ها و اتفاقات تاریخی، به اصالت فرهنگی و تاریخی اثر وفادار بمانم.

در مورد رویکرد آموزشی، هدف اصلی من این بود که نوجوانان را با “شاهنامه” آشنا کنم و علاقه‌ی آن‌ها را به خواندن این اثر برانگیزم. بنابراین، سعی کردم تا در خلال داستان‌ها، به ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی “شاهنامه” نیز اشاره کنم و آن‌ها را به تفکر درباره‌ی این ارزش‌ها تشویق کنم. البته، این کار را به صورت غیرمستقیم و در قالب داستان انجام دادم تا از حالت آموزشی مستقیم و خشک پرهیز کنم.

به نظر شما، چه عناصری در “شاهنامه” برای نوجوانان امروز، الهام‌بخش‌تر و جذاب‌تر هستند؟ آیا قهرمانان “شاهنامه” هنوز هم می‌توانند الگوهای مناسبی برای نوجوانان باشند؟

داستان‌های مربوط به قهرمانی‌ها، نبردها و مبارزه با ظلم، برای نوجوانان بسیار الهام‌بخش هستند. شخصیت‌هایی مانند رستم، سیاوش و آرش کمانگیر، نمادهایی از شجاعت، فداکاری و وطن‌پرستی هستند که می‌توانند برای نوجوانان الگوهای مناسبی باشند.

البته، باید به این نکته توجه داشت که شرایط زندگی امروزی با شرایط زندگی در دوران “شاهنامه” بسیار متفاوت است. بنابراین، نمی‌توانیم قهرمانان “شاهنامه” را به عنوان الگوهای مطلق و بدون قید و شرط به نوجوانان معرفی کنیم. بلکه باید آن‌ها را به عنوان نمادهایی از ارزش‌های انسانی معرفی کنیم و به نوجوانان کمک کنیم تا این ارزش‌ها را در زندگی خود به کار ببرند.

با توجه به انتقاداتی که گاهی به ساده‌سازی بیش از حد متون کهن در بازآفرینی‌ها وارد می‌شود، چه معیارهایی را برای تشخیص میزان مناسب ساده‌سازی در نظر می‌گیرید؟

من معتقدم که معیار اصلی برای تشخیص میزان مناسب ساده‌سازی، حفظ جوهره‌ی اصلی اثر و انتقال پیام اصلی نویسنده به مخاطب است. نباید ساده‌سازی به حدی باشد که باعث تحریف اثر یا از بین رفتن ارزش‌های ادبی و محتوایی آن شود.

همچنین، باید به ویژگی‌های مخاطب هدف نیز توجه داشت. مخاطب نوجوان، نیازمند زبانی ساده‌تر و روان‌تر است، اما این به این معنی نیست که باید از کلمات سطح پایین و جملات کوتاه و ساده استفاده کرد. بلکه باید زبانی را انتخاب کرد که برای نوجوانان قابل فهم باشد و در عین حال، به آن‌ها کمک کند تا دایره لغات خود را گسترش دهند و با زبان ادبی نیز آشنا شوند.