اشراف- شاهرخ صالحی کرهرودی:

حدود ۱۰ میلیون ایرانی در سال گذشته به خارج از کشور مسافرت کرده‌اند که در این میان، حدود یک سوم سفرها مربوط به ۴ مقصد ترکیه، امارات(دوبی)، آذربایجان و گرجستان بوده است؛ ترکیه مقصد اول هموطنانمان در سال گذشته بوده، به طوریکه حدود ۲.۵ میلیون ایرانی که ۷ درصد کل گردشگران ورودی به ترکیه را تشکیل می‌دهند، پارسال روانه این کشور شدند. بعد از ترکیه، دوبی دومین مقصد غیر زیارتی برای ایرانیان است. آذربایجان، گرجستان و ارمنستان هم دو سه سالی است که به این لیست اضافه شده‌اند و تب ایرانی‌ها برای سفر به این کشورها بالا گرفته است. اما در ورای این آمار، این سوال مهم وجود دارد که چرا با وجود تعداد بی‌شمار اماکن گردشگری در داخل کشور، خانواده‌های ایرانی، سفر خارجی را یکی از ملزومات زندگی امروز می‌دانند؟

کارشناسان معتقدند که خدمات سفر در ایران گران است و برای همین مردم ترجیح می‌دهند تا بجای یک سفر داخلی، با هزینه‌ای مشابه آن و یا حتی کمتر، یک سفر خارجی را تجربه کنند. عبدالرضا مهاجری‌نژاد ـ مدیرکل دفتر برنامه ریزی و حمایت از توسعه معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی در این خصوص می‌گوید: «نرخ خدمات سفر در ایران بالا است؛ تنوع محصولات ارائه شده به مردم نیز در مقایسه با کشورهای همسایه بسیار کمتر است و همین مساله روی سفرهای داخلی مردم تاثیر زیادی داشته است.»

یکی از خدمات سفر که البته هزینه زیادی را به مسافران تحمیل می‌کند، بهای خدمات حمل و نقل در سفر است. نرخ بلیط هواپیما و قطار در ایران در مقایسه با نرخ بلیط سفر به کشورهای همسایه، بسیار گران‌تر است؛ این موضوع در شرایطی است که وقتی بلیط هواپیما برای مشهد، شیراز، اصفهان و تبریز بیش از ۲۵۰ هزار تومان در یک سفر هزینه دارد؛ نرخ بلیط چارتری به مقصد یکی از کشورهای همسایه حتی تا ۳۰ هزار تومان هم کاهش پیدا می‌کند. البته چنین موضوعی در نرخ هتل و مراکز اقامتی هم دیده می‌شود که جای تامل دارد.

مهاجری‌نژاد، با آسیب‌شناسی این موضوع می‌گوید: «در سایر کشورها تنوع محصول آنقدر زیاد است که دیگر لازم نیست از خدمات سفر درآمدزایی کنندو معمولا با عرضه محصولات متنوع در بخش غذا، خرید و تفریحات، این درآمدها را جبران می کنند، اما در ایران این روند برعکس است و تنها با فروش خدمات گردشگری، درآمد کسب می‌شود و به همین دلیل نرخ سفرهای داخلی بالا است.»

هزینه ایرانی‌ها برای کارگران ترکیه‌ای

خرید در کنار تفریح، دومین عامل گرایش ایرانی‌ها به سفرهای خارجی به خصوص سفر به کشورهای همسایه است. در طول دو سال گذشته، شهر وان ترکیه به دلیل نزدیکی با مرز ایران و امکان سفر زمینی به آن، به یکی از مقاصد گردشگری ایرانیان تبدیل شده است. خرید لباس‌های ترک با قیمت نازل، مهمترین جاذبه این شهر کوچک در شرق ترکیه است. این شهر کوچک به جز یک دریاچه و فضای سبز اطراف آن، هیچ جاذبه گردشگری دیگری ندارد، اما ساخت پاساژهای بزرگ با حضور برندهای معروف پوشاک، جذابیت‌های ویژه‌ای را به این شهر بخشیده است. سهل‌گیری گمرک و عدم توجه به محدودیت سقف ۸۰ دلاری برای خرید مسافری باعث شده تا سالانه میلیون‌ها دلار از سرمایه‌های کشور، صرف خرید لباس ترک از بازارهای شهر وان شود. البته فروشگاه‌های استانبول در همین ترکیه، مال‌های معروف در دوبی، و برخی فرودشگاه‌های آذربایجان و گرجستان، هم از مواردی است که خرید از آنها را به صرفه کرده است.

به گفته مسئولان اقتصادی کشور، سالانه حدود ۵ تا ۷ میلیارد دلار کالای قاچاق که عمدتا پوشاک است، به عنوان بار مجاز همراه مسافر وارد کشور می‌شود؛ این در حالی است که با احتساب ۱۰ میلیون مسافر ایرانی و توجه به سقف ۸۰ دلاری برای ورود کالا توسط هر مسافر، حداکثر میزان کالای همراه مسافران نباید از یک میلیارد دلار در سال فراتر رود اما اکنون بر اساس برآوردهای رسمی، رقم کالایی که از این طریق وارد کشور می‌شود، بالغ بر ۵ میلیارد دلار است.

فضای مجازی و پُز سفرهای خارجی

سفر به خارج از کشور، حالا به یکی از فرهنگ‌های زندگی مدرن تبدیل شده است؛ کسانی که پاسپورت ندارند، یا در پاسپورتشان مهر خروج از کشور دیده نمی‌شود، گویی چیزی را در زندگی‌شان کم دارند. پز دادن‌های فضای مجازی هم مزید علتی بر این فرهنگ شده و هرکسی می‌خواهد عکسی با یکی از بناهای خاص در خارج از کشور داشته باشد. نگاهی به عکس‌های کاربران ایرانی در فضای مجازی نشان می‌دهد که هر کسی که یک بار پایش به مسکو باز شده، حتما عکسی را در میدان سرخ مسکو، منتشر کرده است. سواحل آنتالیا، برج العربی دوبی، مجسمه مادر تفلیس و طبیعت آذربایجان هم بخش مهمی از عکس‌های ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی را به خود اختصاص می‌دهند. این وضعیت در حالی است که تنها در تهران، به عنوان پایتختی با قدمت ۲۰۰ ساله در کشور، حدود ۳۰۰ جاذبه گردشگری وجود دارد که به طور میانگین، پایتخت‌نشینان حتی ۱۰ درصد آنها را هم تاکنون بازدید نکرده‌اند.

اگرچه سفرهای خارجی تنها محدود به این سه عامل نیست، اما عوامل دیگری مانند عدم نیاز به اخذ ویزا، وجود آزادی‌های بی‌حساب در برخی کشورها، هتل‌های ارزان قیمت و البته تجربه سفر به کشورهای دیگر هم از مهمترین عوامل گرایش ایرانی‌ها به اینگونه سفرها محسوب می‌شود که هریک به طور جداگانه نیاز به تحلیل، بررسی و آسیب‌شناسی دارد.