به گزارش اشراف به نقل از فرهنگیان پرس، در سال‌های اخیر، افزایش نگرانی‌ها درباره سلامت روان دانش‌آموزان مدارس تیزهوشان و گزارش‌های متناقض از نرخ افسردگی و خودکشی در این مدارس، موضوعی چالش‌برانگیز در نظام آموزشی ایران شده است. از یک سو، مسئولان آموزشی ادعا می‌کنند دانش‌آموزان سمپاد و مدارس ویژه به دلیل برنامه‌های فوق‌برنامه و مهارت‌های کنترل استرس، کمتر در معرض افسردگی و  خطر خودکشی هستند. از سوی دیگر، گزارش‌های میدانی و مواردی مانند مرگ دانش‌آموزان بر اثر فشارهای روانی، تصویری متفاوت ترسیم می‌کند. این گزارش به بررسی ریشه‌های این تضاد و تحلیل عوامل مؤثر بر افسردگی و خودکشی در مدارس تیزهوشان و مدارس خاص می‌پردازد.

ادعاهای رسمی در برابر واقعیت‌های میدانی

الهام یاوری، رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان، در مصاحبه‌های متعدد تأکید کرده است که دانش‌آموزان سمپاد به دلیل فعالیت‌های فوق‌برنامه، فضای نشاط‌آور و آموزش مهارت‌های کنترل استرس، کمتر در معرض خودکشی قرار دارند. وی همچنین برنامه‌های تابستانه و جشنواره‌های آموزشی را به عنوان ابزارهایی برای کاهش فشار روانی معرفی می‌کند.

با این حال، مواردی مانند مرگ «بهنام علوی‌نژاد»، دانش‌آموز پایه هشتم دبیرستان تیزهوشان تبریز در سال ۱۳۹۶، که بر اثر استرس امتحان دچار ایست قلبی شد، نشان می‌دهد فشارهای روانی در این مدارس گاه به مرزهای خطرناکی می‌رسد. هرچند آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی این حادثه را به بیماری قلبی پیشین وی نسبت داد، معلمان و کارشناسان مستقل از فشار سیستماتیک برای کسب نمرات بالا، رقابت در المپیادها و تأکید افراطی بر قبولی در رشته‌های پزشکی به عنوان عوامل تشدید استرس نام برده‌اند.

ریشه‌های افسردگی و خودکشی در مدارس تیزهوشان

فشار تحصیلی و رقابت بی‌امان و برنامه‌های درسی فشرده، انتظارات بالای خانواده‌ها و مقایسه‌های مداوم میان دانش‌آموزان، محیطی فرساینده ایجاد می‌کند. به گفته یک معلم سمپاد، دانش‌آموزان برای حفظ معدل و کسب رتبه در جشنواره‌هایی مانند خوارزمی، تحت استرس دائمی قرار می‌گیرند.

همچنین، غربالگری نادرست در پذیرش دانش‌آموزان منجر به حضور افرادی می‌شود که با وجود تلاش زیاد، توانایی تطابق با این فشارها را ندارند.

کمبود حمایت‌های روانشناختی

با وجود ادعاهای مسئولان درباره برنامه‌های مهارت‌محور، بسیاری از مدارس تیزهوشان و مدارس غیرانتفاعی و ویژه فاقد مشاوران متخصص و خدمات رواندرمانی کافی هستند. تحقیقات نشان می‌دهد نوجوانان در این مدارس اغلب احساس تنهایی می‌کنند و راهی برای بیان مشکلات خود نمی‌یابند. همچنین ساعات کم مشاوره و محدودیت جذب مشاور در مدارس و همچنین گران بودن تعرفه های روانشناسی در خارج از مدرسه، دسترسی دانش آموزان و خانواده های آنها را به درمان کامل روانشناختی محدود می کند.

نقش خانواده‌ها و جامعه

انتظارات غیرواقعی خانواده‌ها برای قبولی در رشته‌های پرطرفدار مانند پزشکی و مهندسی، به فشارهای درونی دانش‌آموزان دامن می‌زند. یک روانشناس آموزشی اشاره می‌کند که «تحصیل به هر قیمتی» به سیاستی ویرانگر تبدیل شده که سلامت روان نوجوانان را قربانی می‌کند .

سیستم آموزشی نمره محور

تمرکز مدارس تیزهوشان و مدارس غیر انتفاعی خاص بر نمره و رتبه، به جای پرورش خلاقیت و مهارت‌های زندگی، دانش‌آموزان را به ماشین‌های یادگیری تبدیل می‌کند. این رویکرد نه تنها باعث فرسودگی روانی می‌شود، بلکه حس بی‌ارزشی را در صورت شکست تقویت می‌کند .

تأثیرات بلندمدت و راهکارهای پیشنهادی

بر اساس آمارهای غیررسمی، تأثیرات منفی بر سلامت روان به ویژه اختلالات اضطرابی و افسردگی در میان دانش‌آموزان سمپاد و مدارس خاص رو به افزایش است. یک مطالعه تطبیقی نشان می‌دهد دانش‌آموزان این مدارس در مقایسه با همتایان خود در مدارس عادی، ریسک بالاتری برای ابتلا به فرسودگی شغلی زودرس دارند.

بازنگری در سیستم گزینش، کاهش تأکید بر آزمون‌های هوش و توجه به مهارت‌های اجتماعی و انعطاف‌پذیری روانی می تواند تا حدود زیادی مشکلات مطرح شده را کاهش دهد.

از سوی دیگر افزایش تعداد مشاوران و استخدام روانشناسان متخصص در مدارس و برگزاری کارگاه‌های مدیریت استرس  می تواند اثربخش باشد

همچنین اصلاح برنامه‌های درسی، کاهش حجم محتوای تئوریک و گنجاندن درس‌های مهارت‌محور مانند تفکر انتقاد محور نیز می تواند در سلامت روان دانش آموزان مستعد و پرهوش اثرگذار باشد.