اشراف – شاهرخ صالحی کرهرودی: واکسن ایرانی کرونا در حالی مراحل آزمایش انسانی را پشت سر می‌گذارد که تنها چند کشور معدود در دنیا تاکنون به فناوری ساخت این واکسن دست یافته‌اند. این موفقیت بزرگ در شرایطی است که دستیابی برخی کشورها غربی به واکسن تنها ادعایی بیش نبوده و تاکنون نتوانسته اثربخشی مناسبی را از خود نشان دهد. خودباوری دانشمندان جوان ایرانی، اگرچه اولین بار نبود که اینگونه توانمندی و علم خود را به رخ جهانیان می‌کشد اما هجمه رسانه‌ای غرب و اصرار بر فرهنگ «ما نمی‌توانیم» در میان ایرانیان باعث شده تا در بسیاری از موارد، دستاوردهای دانشمندان ایرانی با تردید از سوی آحاد جامعه مواجه شود و همین مسئله، در طولانی مدت، به یکی از عوامل عقب ماندگی کشور بدل شود. موضوعی که نیاز به ریشه‌یابی دارد و باید دید که فرهنگ خودباوری تا چه حد می‌تواند در ارتقای عزت ملی نقش داشته باشد؟

انقلاب اسلامی ایران حرکتی علیه وابستگی و عقب‌ماندگی بود؛ واقعیت این است که در دو قرن گذشته و پیش از وقوع انقلاب اسلامی، سردمداران حکومت از یکسو و روشنفکران غربی از سوی دیگر، همواره بر سر مردم ایران می‌زدند که شما عرضه هیچ کاری را ندارید و این مسئله به یکی از باورهای ناخودآگاه ایرانی‌ها بدل شده بود. در همین راستا، رهبر معظم انقلاب در بیاناتی که در سال ۱۳۸۷ در جمع اساتید دانشگاه شیراز بیان کردند، به ریشه‌یابی تاریخی از علل عقب ماندگی کشور در دویست سال گذشته پرداخته و گفته بودند: «نتیجه‌ی تزریق سم مُهلک «ما نمی‌توانیم» در فرهنگ ملت ایران این شد که: هر کاری که مطرح میشد، میگفتند آقا ما که نمیتوانیم! آقا فلان چیز را بسازید، میگفتند ما که نمیتوانیم! با فلان شعار غلط در دنیا مقابله کنیم، میگفتند آقا ما که زورمان نمیرسد، ما که نمیتوانیم! اینگونه بود که ملت ایران سالها عقب نگه داشته شد.»

این تفکر که منجر به عقب‌ماندگی دویست ساله کشور شده بود، با پیروزی انقلاب اسلامی دگرگون شد و تلاش مسئولان نظام و البته آحاد مردم و دانشمندان کشور در این جهت حرکت کرد که «ما می‌توانیم!» در همه عرصه‌ها به پیروزی و موفقیت دست پیدا کنیم. نمونه‌های موفق دستاوردهای دانشمندان ایرانی در دستیابی به فناوری‌های سلول‌های بنیادین، واکسن‌سازی، هسته‌ای، نانو و موشک‌سازی بخشی از این حرکت بزرگ و انقلابی در سال‌های اخیر بوده است؛ اما این همه راه نیست و متاسفانه آنچه که در طول دو قرن توسط رسانه‌ها، حکومت‌های قاجار و پهلوی و برخی نویسندگان و به اصطلاح روشنفکران در مغز و روح مردم این کشور نهادینه شده، بسادگی در طول ۴۰ سال قابل تغییر و جایگزینی نیست.

در ماجرای اخیر دستیابی و آزمایش واکسن ایرانی کرونا، واکنش‌های متفاوتی از سوی جامعه به این واکسن‌ها ابراز شد، عده‌ زیادی از آن استقبال کردند اما همزمان، عده‌ای هم با زیرسوال بردن هرگونه دستاورد از سوی دانشمندان داخلی، شروع به پمپاژ ناامیدی در جامعه کردند.

خودباوري از نظر تعریف روانشناسی، حالت مثبت روحي و رواني است كه در نتيجه احساس ارزشمندي در نفس انسان پديد مي‌‌آيد. البته حس خودباوری در سنین مختلف ممکن متفاوت باشد اما در هر حال، بخش مهمی از خودباوری ابتدا درون خانواده نهادینه شده و سپس در هریک از مراحل زندگی، در فرد شکل گرفته و قوام می‌یابد. در این بین اگر هریک از نهادهای اثرگذار، مانند خانواده، مدرسه، دانشگاه و رسانه نتوانند به درستی این فرهنگ را در فرد شکل دهند، حس بی‌ارزش بودن، ناتوان بودن، و عدم کامیابی مدام در فرد بازتولید شده و نه تنها خودش را از حرکت باز میدارد که موجب توقف دیگران نیز می‌شود.

اگر روحیه خودباوری، و احساس ارزشمندی در آحاد جامعه شکل بگیرد، موتورهای حرکت جامعه به سمت رشد و تعالی با شتاب بیشتری رو به حرکت گذاشته و حس عزتمندی در تمام افراد جامعه به نحو چشمگیری افزایش می‌یابد. دکتر حمزه خواستار، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی در این خصوص معتقد است: « تاریخ نشان داده است هنگامی که ملتی سرشار از باور به تواناییهای خود بوده است افقهای افتخار را درنوردیده و برعکس هنگامی که از غرور ملی و باور به توانایی‌های خود خالی شده است، در سراشیب ضعف، دست‌نشاندگی و حتی اضمحلال قرار گرفته است.»

وی اضافه می‌کند: «با توجه به این واقعیت که خودباوری و اعتماد به نفس ملی به مثابه عامل قوام بخش و مبنای اصلی همبستگی یک ملت است و دولت‌ها می‌توانند از آن به عنوان ابزاری برای تشویق و ترغیب جامعه به سمت پیشرفت و غایت‌های مطلوب استفاده کنند، از این رو شناخت خودباوری و مؤلفه های آن به صورت علمی و ارائه نتایج این تحقیقات به سیاست‌گذاران کشور ضروری است.»

هر کدام از بخش‌های یک کشور از خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی تا حکومت و دولت به عنوان پیچیده‌ترین نهاد حاکم در جامعه، نقشی در روحیه خودباوری فردی در جامعه دارند. اگر این روحیه تقویت شود، حرکت به سمت تولید ملی، توسعه علم، رشد فناوری و افزایش استقلال و خودکفایی کشور در همه عرصه‌ها سریعتر محقق می‌شود. چه بسا اینکه گسترش عزت اسلامی ملت ایران در جهان، اعطای هویت و شخصیت به مسلمانان و اعتماد به نفس دنیای اسلام، و مطرح شدن ایران به عنوان الگویی برای تمامی ملت های جهان را می توان از آثار اعتماد به نفس ملی ایرانیان در سال‌های پس از انقلاب اسلامی در عرصه های جهانی و بین المللی دانست.